3 coronalessen voor de RES’en

Door Inge Lensink, adviseur communicatie- en participatiestrategie bij Citisens

Zonder medewerking van inwoners is het realiseren van de veelomvattende energie-ambities onmogelijk. Alleen al gezien het feit dat maar liefst 50 tot 70 procent van de grond in Nederlandse steden in privaat bezit is. Om de energiedoelstellingen te halen, vragen we daarom ook van inwoners om energie te besparen en duurzame energie op te wekken. Dat vraagt structurele gedragsveranderingen als korter douchen, of eenmalige investeringen met langetermijneffect als een huis isoleren. Hieronder presenteren we drie centrale coronalessen die we vertalen naar de RES.

Les 1. Noodzaak duidelijk en herkenbaar

Mensen gaan pas tot actie over als ze overtuigd zijn van het nut en de noodzaak daarvan. Niemand kan ons beter overtuigen dan wijzelf. Het is daarom belangrijk om aan te sluiten bij drijfveren van inwoners om overtuigende redenen voor gedragsverandering aan te dragen.

In de corona-aanpak waren de zorgen voor de eigen gezondheid en die van hun naasten de centrale drijfveer voor aangepast gedrag. In de persconferentie op 12 maart toonde Jaap van Dissel op basis van feitelijke ontwikkelingen én onzekerheden de noodzaak voor aanpassing om de volksgezondheid te beschermen; 'die ontwikkelingen maken dat we niet meer exact grip hebben op de ontwikkeling van het virus en maakt dat we (het Outbreak Management Team, red.) aanvullende maatregelen adviseren.’ Die onzekerheid en het risico dat daarmee samenging was een belangrijke reden voor mensen om zich aan de maatregelen te houden.

Les voor de RES

Het is cruciaal om inwoners aan de hand van drijfveren mee te nemen bij het RES-proces. Drijfveren verschillen. Uit ons onderzoek, onder ruim 2.200 panelleden, blijkt dat inwoners duurzame maatregelen met name nemen omdat ze een schonere leefomgeving willen (83 procent), omdat ze minder afval willen produceren (74 procent) en omdat het een goed gevoel geeft (56 procent). 60 procent van de respondenten vindt natuur het belangrijkste onderdeel in zijn directe leefomgeving. Interessant, want de motivatie voor duurzaam gedrag is dus zeker niet primair kosten besparen. Een schone leefomgeving en natuur zijn dus een goed aanknopingspunt.

Les 2. Gedeelde verantwoordelijkheid; alleen samen

Een andere voorwaarde om in actie te komen, is het besef dat mensen onderdeel zijn van de oplossing en een bijdrage kunnen leveren. Met de ‘intelligente lockdown’ bevestigde Rutte die eigen verantwoordelijkheid van mensen en legde tegelijkertijd een nieuwe sociale norm neer. In verschillende persconferenties benadrukte hij die norm en het groepsgevoel dat daarbij past: ‘Grote dank aan iedereen die […] de regels heeft nageleefd. Het ging bijna overal goed […]. Geweldig dat zoveel mensen vol hebben gehouden.’ Deze benadering werkt, want mensen zijn sneller geneigd zich aan normen te houden als zij het idee hebben dat andere mensen diezelfde normen naleven. Dit werd benadrukt met de ‘alleen-samen’-slogan. De verantwoordelijkheid bleef: voor bedrijven en organisaties om zelf plannen te maken voor de invulling van de ‘nieuwe normaal’ met 1,5 meter afstand.

Les voor de RES

Om inwoners te activeren is het nodig dat zij inzien welke rol ze hebben en dat hun bijdrage belangrijk is, en dat zij zien dat andere inwoners ook zichtbaar duurzame maatregelen treffen. Uit ons panelonderzoek blijkt dat het merendeel van de Nederlanders nu naar de overheid en het bedrijfsleven kijkt voor maatregelen. Oftewel: zij hebben minder oog voor de rol die zijzelf kunnen spelen in dit vraagstuk.

Tijd om dus te laten zien welke belangrijke rol inwoners kunnen vervullen. Hoe je dat doet? Allereerst door te laten zien wat inwoners al wel doen in plaats van te benadrukken wat er nog niet gebeurt. Inwoners zullen hiermee meer geneigd zijn zichzelf als een duurzaam persoon te zien, zo benadrukt ook Linda Steg in vlogserie ‘Futuring Corona’. Daarmee staan inwoners meer open voor andere duurzame aanpassingen of maatregelen.

Het is makkelijker om duurzame stappen te zetten als je weet dat anderen mensen hier ook mee bezig zijn. Laat dus zien wat ook andere inwoners al doen. Gewone inwoners zoals jij en ik, die aan de slag zijn gegaan. Geen voorlopers, koplopers of helden. Maar buren die ervaring kunnen delen. Dit brengt de mogelijkheden dichtbij en maakt het makkelijk voor mensen om erbij aan te sluiten, om ook energie te besparen, schone energie op te wekken of om te vergroenen. Dat is immers heel normaal. En het draagt bij aan een schone leefomgeving.  

Les 3. Concreet en gedoseerd

Coronamaatregelen werden stap voor stap uitgebouwd. Kleine, relatief eenvoudige aanpassingen werden in korte tijd aangevuld met meer ingrijpende aanpassingen. Van geen handen meer schudden en handen wassen naar thuisblijven en gesloten restaurants. Door mensen stap voor stap mee te nemen in de ontwikkelingen van het virus, de risico’s en concrete maatregelen, nam premier Rutte inwoners mee richting een ‘intelligente lockdown’ en het stappenplan richting ‘een nieuwe normaal’. De stappen kregen steeds concreter vorm in steeds terugkerende adviezen.

Les voor de RES

Neem inwoners mee in de maatregelen die nodig zijn en hou het overzichtelijk. Begin dus niet met alle of de meest ingrijpende opties schetsen,maar bouw het op. Bijvoorbeeld in een stappenplan. Laat zien dat het eenvoudig kan zijn om te beginnen en laat ook zien welke maatregelen inwoners vaak (onbewust) al genomen hebben. Presenteer de mogelijke stappen dus in ‘hapklare brokken’ en laat ook zien welk resultaat de stappen kunnen opleveren, natuurlijk aansluitend bij de drijfveren van mensen. Hoe werk jij aan een schone en groene leefomgeving?

Tot slot: Doorlopend begrip tonen en laten zien dat het werkt

Gedragsverandering vraagt inspanning en motivatie om vol te houden. Afstand houden is niet onze gewoonte. We moeten er dus bewust over nadenken. Wat ons motiveert zijn de geschatte effecten van ons gedrag vooral op de korte termijn, omdat die sneller voelbaar zijn. Hoe Rutte hierop inspeelde? Met begrip en volhouden. Bijvoorbeeld richting jongeren. Hij zei: ‘Je kunt somber en kwaad worden en dat is logisch […] Toch zien we dat verreweg de meeste kinderen en jongeren in Nederland zich ontzettend goed hebben aangepast en zich ook aan de regels houden. En daarvoor wil ik jullie een groot compliment geven.’ Begrip, en nogmaals die sociale norm benadrukken én het effect laten zien: ‘Want het is […] mede aan jullie te danken, dat er minder mensen in het ziekenhuis liggen en dat er langzaam maar zeker weer wat meer kan.’ Oftewel: het werkt, houd vol en ga zo door. 

Wat betekent dat voor de RES?

Uiteindelijk vragen we mensen om een eenmalige investering of om structureel nieuwe duurzamere gewoonten, zoals de verwarming een graad lager zetten, korter douchen en de auto vaker laten staan. Moedig mensen hiertoe aan en laat zien dat je oog hebt voor de stappen die ze al hebben gezet en welk resultaat dat al heeft opgeleverd. Bijf daarbij de noodzaak voor (aanvullende) acties benadrukken. ‘We hebben al heel wat bereikt, maar we kunnen meer’. Het helpt om die boodschap op verschillende manieren herkenbaar te laten zien: online, maar bijvoorbeeld ook offline. Maak complimenten, blijf goede voorbeelden en initiatieven uitlichten en blijf concrete vervolgstappen aanbieden.