We moesten zoveel mogelijk binnen blijven om COVID-19 dwars te zitten. Dat was te merken aan de stilte op straat. Maar het land is afgelopen weken ook echt leger geworden. Volgens het CBS is in grote delen van het land het aantal inwoners afgenomen. De sterftepiek in april overtrof het aantal nieuwgeborenen. Dat zorgde voor natuurlijke krimp. Sommige provincies werden vooral getroffen door de oversterfte, andere door het haperen van immigratie als groeimotor. Dat laatste merkte bijvoorbeeld de regio Amsterdam. Ineens kreeg de magneet een afstotende werking. Nationaal was het voorlopige resultaat een afname met bijna 4.000 inwoners in 4 weken tijd. . 

'Covid-19 veroorzaakt een acute demografische en economische crash'

In de loop van maart werden grenzen gesloten. Veel arbeidsmigranten en expats verlieten halsoverkop het land, en er kwamen er weinig voor terug. In april zette die trend door. In de grote steden meldden makelaars een afnemende vraag naar woningen door expats. Het aantal sterfgevallen was al in maart enkele duizenden hoger dan het aantal geboorten. Natuurlijke krimp in combinatie met stilvallende migratiestromen zorgde voor een plotselinge stilstand in de groei van het aantal inwoners van op dit stukje aarde

De cijfers over de bevolkingsgroei tot en met maart 2020 leveren een beeld zoals dat zelden zichtbaar is. Zij vormden de aankondiging voor het verloop in april. De cijfers voor de volledige maand april zullen de crash bevestigen. En ook economisch zijn er dalingen die we lang niet hebben waargenomen. Het CBS-consumentenvertrouwen nam in april de grootste duik ooit en staat diep in het rood. Het aantal mensen met betaald werk nam in april af met 160.000, de grootste daling sinds het CBS in 2003 begon met maandelijkse metingen.

Veenbrand

De coronapandemie, economie en demografie zijn verweven met elkaar. Daarbij wordt het steeds aannemelijker dat de pandemie ons nog jaren parten zal spelen. Niet alleen het RIVM, maar ook deskundigen elders op de wereld houden rekening met nieuwe oplevingen van het virus. Het virus wordt inmiddels gezien als een veenbrand die elk moment weer kan oplaaien. Zo’n mogelijke veenbrand raakt ook de economie en de demografie. De economische en demografische neergang is acuut en heftig. Eerst werd nog gehoopt op een even snel herstel, zeg maar een V-scenario. Steeds meer klinkt door dat we aan het begin staan van een lange periode van economisch zwaar weer. Het herstel zal langer duren. Het IMF gaat uit van een historische recessie en heeft die alvast The Great Lockdown genoemd. Hoe gaat dat sombere scenario uitwerken op de bevolkingsgroei?

Migratiemotor apart

Afgelopen jaren konden we wennen aan een recordaantal immigranten. In 2019 werd per saldo zelfs 114.000 nieuwe landgenoten aangetikt. Dat had voor een belangrijk deel te maken met binnenlandse vraag naar arbeidskrachten. Het aanbod van banen loopt nu snel terug en dan moet de grote economische klap nog komen. De faillissementen zullen snel oplopen zodra de overheidssteun wegvalt. Er komt een shake-out van niet rendabele ondernemingen. Herstel zal lange tijd duren. Veel mensen zullen aan de kant staan en financieel in de problemen komen. Zij zullen eerder bereid zijn om te scholen of ander werk aan te nemen. Het is aannemelijk dat de vraag naar arbeidskrachten uit het buitenland zich voorlopig op laag niveau zal bewegen. Arbeidsmigratie zal hoe dan ook stagneren. Asielmigratie is afgelopen maanden gedecimeerd. Het is nog onzeker in hoeverre het aantal asielzoekers weer kan toenemen. Maar de gesloten grenzen hebben wel een drukkend effect gehad op de aantallen.

Japanse toestanden

De sterftepiek in april is hopelijk dit jaar eenmalig geweest, al kan een tweede golf van COVID-19 dat weer veranderen. Het aantal geboorten zal dit jaar niet afnemen vanwege het virus. De aanstaande moeders zijn immers al zwanger. Vanaf volgend jaar zou dat wel het geval kunnen zijn. De economische klap, die later dit jaar voelbaar zal worden, zal het leven van veel jonge stellen nog onzekerder maken. Werklozen kopen geen huizen en zonder bestaanszekerheid begin je liever niet aan kinderen. Het consumentenvertrouwen is in april al weggezakt, terwijl de grote ontslaggolf nog moet komen. Alles wijst op een afnemende neiging om aan kinderen te beginnen. Nog vóór de coronacrisis was er in Nederland al sprake van toenemend uitstel of afstel. Het gemiddeld kindertal was in 2019 gezakt naar 1.6. Dat cijfer beweegt zich al aardig in de richting van landen als Italië of Japan. Met een eventuele daling tot 1.4 kind zou het aantal sterfgevallen al heel snel permanent het aantal geboorten overtreffen.

Pandabeer en olifantjes

Terwijl minister Kajsa Ollongren op 23 april in haar Kamerbrief een bouwopgave benoemt van ruim een miljoen nieuwe woningen tot 2035, zitten we in een acute demografische en economische crash. Met vasthouden aan de voorspelde groeicijfers van bevolking en huishoudens zouden we de plank wel eens behoorlijk mis kunnen slaan. Minder nakomelingen betekent straks te weinig opvolgers voor pensioengerechtigden. Het grote publiek lijkt zich vooral druk te maken om de geboorte van een pandabeertje of olifantje. Vrijwel niemand lijkt te merken dat er onvoldoende kids worden geboren om straks de bevolking in stand te houden. Minder immigranten en minder gezinnen betekenen minder aanjagers van de woningvraag. Daarbovenop speelt nog de vraag naar betaalbaarheid. Kenniswerkers vragen om vrije sector, asielzoekers om sociale huur. Alles schuift. Misschien even terughoudend zijn met grootse woningbouwplannen?