Quayside, een gebied van 12 hectare aan de waterfront van Toronto, de grootste stad van Canada, moest het toonbeeld van de slimme stad van de toekomst worden. In een masterplan van maar liefst 1.524 pagina’s zette het verantwoordelijke Sidewalk Labs, een zusterbedrijf van techgigant Google, haar ambitieuze plannen uiteen. Het bedrijf voorzag een gebied volgeladen met technologie en innovatie in dienst van de leefbaarheid. Er zouden wolkenkrabbers van hout komen, afval zou verwijderd worden met een pneumatisch buizensysteem, stoepen zouden verwarmd worden en automatische voertuigen zouden de straten bevolken. Later zou uitbreiding naar een gebied van maar liefst 190 hectare volgen. Dat alles zou worden gedragen door sterk op dataverzameling leunende stadsplanning.

In 2017 werd de eerste 50 miljoen dollar in het project gepompt, de komende jaren zouden nog investeringen oplopend tot 1,3 miljard volgen. De gemeente van Toronto was in 2017 razend enthousiast en omarmde de plannen, want destijds was het Quaysidegebied sterk onderontwikkeld. Vanuit andere steden en de smart city-gemeenschap werd het project nauwlettend gevolgd, want Toronto was een unieke testcase voor steden met eigen slimme ambities. ‘Toronto was hét icoonproject voor de smart city,’ licht Jan-Willem Wesselink, programmamanager bij de Future City Foundation, toe. Deze stichting richt zich op kennisvergaring en –deling omtrent de digitalisering van regio’s, steden en dorpen.

Privacyzorgen

Nu valt het doek echter voor het project in Toronto. ‘Nu ongekende economische onzekerheid de wereld en de vastgoedmarkt van Toronto treft, is het niet langer mogelijk om het project financieel rendabel te maken zonder fundamentele onderdelen van onze plannen voor een inclusieve en duurzame gemeenschap in Toronto’s waterfront op te offeren,’ meldde Sidewalk-CEO Daniel Doctoroff afgelopen donderdag in een blogpost.

Of corona daadwerkelijk doorslaggevend is bij het beëindigen van het project, valt te betwijfelen. Al vanaf het begin werd het project geplaagd door tegenvallers. Grootste knelpunt was de benodigde grootschalige dataverzameling middels sensoren. Actiegroep #Blocksidewalk sprak haar zorgen uit en stelde dat de privacy van stedelingen in het geding zouden komen, des te meer omdat de sensoren in de openbare ruimte zouden hangen en de dataverzameling dus niet per se met expliciete wederzijdse toestemming zou zijn. Bovendien zou het project ondemocratisch en bedreigend zijn voor goed stedelijk bestuur, omdat Google’s Sidewalk te bepalend zou zijn.

‘Er zijn verschillende redenen voor het falen van het project,’ zegt Wesselink. ‘Je zag knelpunten in het financiële plaatje van de ontwikkeling, in de omliggende bestuurlijke processen en in privacyrechten.’ Waar het volgens de smart-expert vooral mis ging, was het idee dat een bedrijf als Sidewalk Labs met het project een te sterke grip op de stad zou krijgen. ‘Het beeld heerste dat het bedrijfsleven in Toronto de stad ging bouwen. Dat roept heel dystopische associaties op.’

Een slimme stad, zo doe je dat

Ook in Nederland wordt druk aan de slimme stad gebouwd. Neem bijvoorbeeld lichtstad Eindhoven, waar in het uitgaansgebied Stratumseind slim gebruik wordt gemaakt van sensoren en licht om bezoekersstromen te reguleren. Hoe voorkomen we dus dat slimme projecten in Nederland hetzelfde lot treffen als Toronto? De technologie als overheid weren is volgens Wesselink geen optie, want daarmee ontzeg je jezelf ook de voordelen van innovatie en technologisering.

In plaats daarvan is het zaak om de technologisering in goede banen te leiden. Hiertoe werkt de Future City Foundation samen met de G40 op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan de City Deal ‘Een slimme stad, zo doe je dat’. Het doel van de deal, die op 13 mei zijn aftrap had en eind dit jaar officieel ondertekend zal worden, is het in kaart brengen en ontwikkelen van de kaders en instrumenten die nodig zijn om stedebouw met technologie een stap verder te brengen. De technologie is dus geen doel, maar een middel. ‘Dat doen we op basis van Europese waarden. De stad en het netwerk moeten duurzaam en democratisch zijn en de ontwerpen moeten flexibel en betekenisvol zijn,’ zegt Wesselink.

Aan het project zijn ruim veertig partners verbonden, waaronder verscheidene grote en kleine gemeenten, maatschappelijke partijen als het Kadaster en de VNG, en marktpartijen als AM, Arcadis, Heijmans en VodafoneZiggo. ‘Met de City Deal houden we ons in principe bezig met dezelfde dingen als Sidewalk in Toronto,’ zegt Wesselink. ‘We richten ons op het ontwerp van de stad en op de technologie die daar bij komt kijken. Het belangrijke verschil is dat de City Deal een breed gedragen publiek private samenwerking is. Er zit dus niet één megabedrijf à la Google achter.’