Dit stuk verscheen eerder in uitgebreidere vorm in de Steenbreekspecial van vakblad Groen. Groen biedt professionele en actuele artikelen over groen en natuur voor mensen in de stad en in het landschap. 

Erik Merrienboer (PvdA) wil de Omgevingswet, waarin het Rijk de regels voor de fysieke leefomgeving, zoals milieu, natuur en water, samenvoegt, vertalen naar de Steenbreekacties. ‘Ik vind het ontzettend belangrijk dat die grote maatschappelijke opgaven, zoals biodiversiteit en klimaatbestendigheid, voor de mensen concreet, aanraakbaar en tastbaar worden gemaakt. Het risico bestaat namelijk dat als die opgaven worden neergelegd bij de samenleving, het voor heel veel mensen een ver-van-mijn-bedshow is.' 

'Als opgaven worden neergelegd bij de samenleving, kan het voor mensen een ver-van-mijn-bedshow zijn' 

Mijn persoonlijke overtuiging is dat de mens, als het gaat om omgevingskwaliteit, centraal staat. Probeer die grote maatschappelijke opgaven vanuit het perspectief van de mensen te zien: wat hebben de mensen samen en individueel voor een handelingsvermogen? Dat moet er niet toe leiden dat je het bij de burgers neerlegt en dat anderen niks meer hoeven te doen. Het moet altijd in balans zijn. Onze opgave is te proberen zoveel mogelijk Brabanders, ook in hun directe woon- en leefomgeving, te mobiliseren voor het vraagstuk van klimaatopgaven, want daar zijn we komende 15, 20 jaar nog wel mee bezig. Steenbreek past daarin. Met activiteiten die deze organisatie op touw zet, zorg je dat de burger iets doet aan klimaatadaptatie, maar je creëert ook draagvlak op de langere termijn voor maatregelen die misschien nog wel ingrijpender zijn.’

Concrete initiatieven

Van Merrienboer onderstreept dat burgers hun bijdrage kunnen leveren aan bijvoorbeeld klimaatbestendigheid. ‘Dat begint simpel bij de vraag: wat kunnen wij, als burger, doen tegen hittestress, tegen verdroging? Dat is iets kleins; je kunt wel discussiëren over hoeveel meter de zeespiegel gaat stijgen en of Eindhoven aan de zee komt te liggen, er is ook een hier en nu waarbij die klimaatverandering gewoon om actie vraagt.’

'Never waste a good crisis, maak van de nood een deugd'

De activiteiten van Stichting Steenbreek, waar Noord-Brabant zich medio 2019 bij aansloot, passen uitstekend in de visie van de provincie, vindt Van Merrienboer. ‘Wat ik bij Steenbreek zo mooi vind is dat de organisatie het verhaal van biodiversiteit en klimaatbestendigheid zo dicht bij een gezonde en fijne leefomgeving brengt en inzet op de directe betrokkenheid van mensen. Dat doet Steenbreek met heel concrete initiatieven die direct iets met de kwaliteit van leefomgeving van mens en dier te maken hebben. Het was eigenlijk een no-brainer dat we ons aansloten. Een tweede reden dat we ons hebben aangesloten is dat in Brabant in de afgelopen jaren de effecten van de klimaatverandering op een aantal plekken heel zichtbaar zijn geweest. Zowel door de hoosbuien en de enorme wateroverlast, als de zomer met extreme droogte die erop volgde. We hebben toen de urgentie om maatregelen te nemen, gebruikt om mensen in beweging te zetten. Never waste a good crisis, maak van de nood een deugd.’

Woonomgeving

Van Merrienboer vertelt dat bijvoorbeeld in Boxmeer de overlast van een verwoestende hagelbui werd gebruikt om met de inwoners over de inrichting van de openbare ruimte te praten. Om tot een goede aanpak te komen van mogelijke wateroverlast in de toekomst werd een masterplan Water opgesteld waarin naast allerlei berekeningen ook de ervaringen van inwoners werden meegenomen. Middels bijenkomsten met omwonenden werden quick wins opgesteld, maatregelen die eenvoudig en snel en met het meeste effect te realiseren waren.

‘Het mooie is dat je nu steeds meer ziet dat gekeken wordt hoe je de natuur kunt benutten om bij te dragen aan het omgaan met de gevolgen van de klimaatverandering, waar we in het verleden technische maatregelen zouden nemen, zoals het versterken van kades of het verhogen van dijken. Als je ziet wat een nadrukkelijke inzet op het meanderen van de Dommel bij Eindhoven een bijdrage levert aan de kwaliteit van de directe woon- en leefomgeving... Dan heb je gewoon dubbel prijs: de waterberging neemt toe en je hebt een mooiere omgeving dan toen het riviertje nog gekanaliseerd was. Het gaat niet alleen om grote maatschappelijke opgaven, maar ook om een betere kwaliteit en een mooiere woonomgeving. En wie wil dat nu eigenlijk niet?’

Brabantse Wal

Uit de aangesloten gemeenten bij Steenbreek blijkt dat vooral gemeenten uit het oosten van de provincie zich hebben aangemeld. Van Merrienboer: ‘Een mogelijke verklaring kan zijn dat de zichtbare impact van de hoosbuien en droogte meer zichtbaar is geweest op de hoge zandgronden, dus in Zuidoost-Brabant. Het gevoel van urgentie in West-Brabant is iets minder omdat het landschap en de omgeving daar anders zijn. Uiteindelijk zal in dat deel van onze provincie het verhaal van de klimaatverandering ook zichtbaar zijn in een omgeving als bijvoorbeeld de Brabantse Wal.’

De Brabantse Wal, ook wel Zoom genoemd, is een verhoging in het landschap in het zuidwesten van Noord-Brabant, op de grens met Zeeland en de Belgische provincie Antwerpen. Het is een abrupte overgang van de hoger gelegen zandgronden naar de lager gelegen zeekleipolders. ‘Wellicht speelt ook mee dat het oostelijk deel van de provincie, met een grote stad als Eindhoven en de grote dorpen eromheen, meer versteend is. Maar ik twijfel er niet aan dat op den duur ook meer gemeenten uit het westelijk deel zich aan zullen sluiten bij Steenbreek.’

Erik van Merrienboer (1966, Roosendaal en Nispen) is voor de PvdA gedeputeerde in de provincie Noord-Brabant met als portefeuilles Ruimte en Wonen; daarnaast is hij verantwoordelijk voor de Brabantse Omgevingsvisie. Van Merrienboer studeerde politicologie aan de (toen nog) Katholieke Universiteit Nijmegen en werkte daarna bij de Sociaal-Economische raad. In Eindhoven werkte hij als bestuursadviseur en programmamanager grotestedenbeleid. Van 2006 tot 2010 was hij wethouder in Eindhoven. Hij vertrok daarop naar de provincie om Directeur Economie en Mobiliteit te worden en later Directeur Strategie en Beleid. In mei 2015 werd hij geïnstalleerd als gedeputeerde.