Corona, economische groei en de energietransitie

Meer lezen van Sven Ringelberg? Lees dan zijn andere artikelen op stadszaken.nl of bezoek zijn website Transitiepaden.

Rampen en energietransities

Het is een feit dat grote veranderingen tot stand komen of versneld worden door rampen. Typisch Nederlands voorbeeld is de Deltawerken, waar al jaren voor de ramp bekend was dat er actie ondernomen moest worden. Een recenter voorbeeld zijn de aardbevingen in Groningen. De negatieve effecten van de gaswinningen waren al tientallen jaren bekend, alleen werden deze onderzoeken en geluiden geweerd. Dit was begrijpelijk, in de jaren '80 bestond onze begroting voor 25% uit gasbaten en de gaswinning heeft van Nederland een modern land gemaakt. Er is dan een echte ‘aardbeving’ nodig voordat we gaan handelen.

In het geval van rampen die samenhangen met duurzaamheid, het klimaat of een energiebron (oliecrisis) zie je dit terug. Zo heeft Denemarken zich sinds de jaren '70 en '80 onafhankelijker gemaakt van olie ten gunste van warmte en windenergie. Hier was wel een zware recessie voor nodig. Aha! Zo hoor ik jullie denken, zie je nou wel dat dit dus samenhangt met economie en onze focus op groei. We vergeten wat belangrijk is doordat de focus ligt op geld en welvaart! Goed, ik zal niet ontkennen dat bijvoorbeeld de gasbaten ons hebben verblind voor de risico’s en de baten voor de kosten zijn uitgelopen. Maar dit zegt nog niets over het Coronavirus én of de schuld eenzijdig bij groei neerleggen wel zo verstandig is.

Het Coronavirus, economie en klimaatverandering

Dat de gevolgen van het Coronavirus en onze maatregelen een effect hebben op het klimaat is een feit. Volgens Carbonbrief zijn de CO2-emissies met 25% gedaald in China. Vooral de afname van kolenconsumptie (-36%) en staalproductie (-15%) hebben hier een sterk effect op. Wereldwijd wordt een afname van CO2 verwacht. Met de komst van een economische recessie zou dit zomaar voor de rest van 2020 een afname in CO2 kunnen betekenen. Want zowel de vraag naar producten als de productie ervan heeft behoorlijke vertraging opgelopen.

Toch is lagere economische groei en minder welvaart niet de manier hoe je het klimaat helpt. Welvaart en verduurzaming hangen namelijk samen. De terugloop in uitstoot in China kan namelijk zomaar worden ingehaald door extra investeringen eind van het jaar, gevolg: meer CO2 uitstoot aldus klimaateconoom Johan Eyckmans (KU Leuven).

‘Ik ­verwacht dat de terugval van emissies slechts tijdelijk zal zijn’, zegt hij. ‘De kans is groot dat ze daarna snel terug oppikken. Zelfs bij de financiële crisis van 2008 – die toch fundamenteler was – daalde de CO2-uitstoot amper en slechts voor een korte periode. Daarna volgde een stevige inhaaloperatie.’

Dichter bij huis zien we het al. Klimaatdebatten in de Europese Unie zijn uitgesteld, maar we hebben het wel over economische steun voor vliegtuigmaatschappijen en oliebedrijven die om dreigen te vallen door de crisis. Kortom, door deze crisis gaat ons geld juist naar het in stand houden van bedrijven die CO2 uitstoten. Bloomberg waarschuwt dat deze ondersteuning onze duurzame doelen wel eens teniet kan doen.

En al die duurzame initiatieven en investeringen? Die kunnen gaan vertragen. Dat zagen we ook in crisis van 2008/2009. Want wie niet investeren wil, houdt kolencentrales in stand en banken gaan minder snel duurzame initiatieven steunen. Daarnaast wordt olie goedkoper waardoor de business cases van duurzame energie onder druk komen te staan én worden CO2-rechten minder waard.

Welvaart en groei als kans voor de energietransitie

Gelukkig zijn er veel crisismomenten in het verleden waar we van kunnen leren. We moeten sowieso stoppen met het benoemen van welvaart en economische groei als grote boeman voor het klimaat, zeker als we nu een fase van economische krimp ingaan. Er is minstens een even sterk argument te maken dat groei van welvaart slimmere maatregelen voor klimaat tot gevolg hebben. Het was de toename van welvaart in Nederland dat voor een middenklasse zorgde die zich uitsprak tegen milieuvervuiling en zure regen.

Daarnaast gaat het uitfaseren van fossiele bronnen juist gepaard met meer CO2-uitstoot. Voor nieuwe industrieën en innovatie heb je welvaart nodig. Ironisch genoeg is China bijvoorbeeld zowel de grootste uitstoter van CO2 als producent van duurzame energie in de wereld. In de geschiedenis zien we dit terug bij iedere verandering van energiebron. Het gaat er vooral om hoe je de welvaart en economische groei kadert, wat voor spelregels kunnen we bedenken zodat dit zo duurzaam mogelijk kan? Precies hiervoor heb ik een aantal tips verzameld.

Coronavirus en 3 tips voor duurzame groei

1. Veranderingen in ons gedrag

We zijn gewend om op bepaalde manieren te werken en te handelen, terwijl dit een stuk efficiënter kan. Afgelopen week sprak ik met een hoop ondernemers die hun acquisitie en overleggen nu via de telefoon of Skype doen. Eén gaf daarbij aan:

'Dit virus heeft er bij ons voor gezorgd dat we voortaan anders gaan werken. Hoe logisch is het dat je de hele dag door Nederland aan het rijden bent voor gesprekken die ook digitaal kunnen?'

Zeker traditionele partijen zoals de overheid kan veel leren van deze nieuwe werkwijzen. Neem een voorbeeld aan de vele startups en kleinere bedrijven die met collega's over de gehele wereld online werken. Hopelijk geeft het thuiswerken de komende weken een boost aan slimmere, efficiëntere en gezondere manieren van werken.

2. Investeringen in duurzaamheid

This situation is a test of governments and companies’ commitment to clean energy transitions - Dr Fatih Birol, Executive Director IEA

Juist bij de inzet van een hoop publiek geld is het mogelijk hier duurzame eisen aan te verbinden. Deze focus is te zien bij de grote financiële instituten zoals het IMF, ECB en EIB. Waar echte stappen vallen te behalen is bij de discussie van subsidie voor fossiele energie. De sterke daling van olieprijzen maakt dat het mogelijk is kritisch naar deze subsidies te kijken, zonder dat tot politiek pijn leidt. Dilemma hierbij is vooral hoe je energie betaalbaar houdt voor de miljoenen mensen die daar afhankelijk van zijn. Subsidies mogen niet inefficiënt ingezet worden zodat het alleen rijkere groepen ondersteunt die meer gebruiken maken van fossiele bronnen, aldus het IEA.

Resultaat kan dan zijn een gezonder speelveld voor diverse soorten energie. Dit is volgens IEA ook noodzakelijk om te komen tot piek in onze CO2-emissies. Voor nu neemt de CO2-uitstoot wereldwijd jaar op jaar toe.

3. Nieuwe innovatieve partijen

In mijn vakgebied; verduurzamen van de bestaande gebouwde omgeving, zag ik nieuwe partijen die aan de slag gingen met innovaties. Grotere partijen investeren in een crisis vaak minder in innovaties, maar er ontstaat ruimte voor kleinere bedrijven én nieuwe partijen om hun stempel te drukken. Gek genoeg zag je bij de crisis in de woningmarkt wel partijen als de Stroomversnelling opkomen. Toen het economisch beter ging, verdwenen veel duurzame ambities als sneeuw voor de zon. Wie weet brengt het Coronavirus ons wel nieuwe innovatieve marktleiders.