Ede geeft burgers en projectontwikkelaars biodiversiteitsinstrument 

Dit artikel verscheen eerder in vakblad Groen. Groen biedt professionele en actuele artikelen over groen en natuur voor mensen in de stad en in het landschap. 

De gemeente Ede, een van de gemeenten met een grote biodiversiteit, heeft adviesbureau Econsultancy gevraagd om een instrument te bedenken dat inzichtelijk maakt wat de stand van de biodiversiteit per deelgebied is. Daarbij gaat het niet om de soorten in de natuurgebieden, maar juist om de diversiteit in het stedelijk gebied en het agrarische buitengebied. Het instrument is bedoeld om de burgers, projectontwikkelaars en planbeoordelaars in Ede bewust te maken van wat hun omgeving hun te bieden heeft en hoe zij zelf kunnen bijdragen aan het verbeteren van de eigen leefomgeving. Econsultancy heeft in samenwerking met de gemeente Ede het antwoord op die vraag ontwikkeld: de bio-morfologische kaart.

Werking

Het stedelijk gebied en het agrarisch gebied binnen de gemeente Ede zijn opgedeeld in 160 verschillende eenheden. Voor ieder deel is een beschrijving van het ecologisch leefgebied gemaakt op basis van overeenkomsten in ecologisch functioneren. Geen ingewikkelde GIS-analyses of veldinventarisaties. Vooral gebiedskennis, reeds bekende verspreidingsgegevens van soorten en gezond verstand waren hiervoor de ingrediënten. Van de aanwezige of te verwachten diersoorten is voor iedere eenheid een dier als ambassadeur gekozen. De ambassadeur is karakteristiek voor het gebied. In Ede zien we in die ambassadeursrol onder andere kauwtjes, slakken, gewone dwergvleermuizen en boommarters.

Iedereen met interesse in een leefgebied in Ede kan online een gebied aanklikken op de kaart en vervolgens zien welke diversiteit aan planten en dieren daar is waargenomen. Op die kaart worden landschappelijke kenmerken van het specifieke gebied omschreven en er worden aanbevelingen gedaan om de biodiversiteit in dat betreffende gebied te verhogen. Die aanbevelingen zijn doorgaans eenvoudig en door iedereen op te pakken. Of je nu gemeenteambtenaar bent, burger of planontwikkelaar. Het blijft dus niet bij alleen een opsomming van wat er is. De natuurkwaliteit van een gebied en de biodiversiteit resulteren ook in een visie voor de ontwikkelmogelijkheden. Bedoeld om iedereen te enthousiasmeren voor verbetering van de leefomgeving.

Lokale situatie

De meerwaarde van de bio-morfologische kaart is dat de maatregelen toegespitst zijn op de lokale situatie. In de binnenstad zijn andere maatregelen zinvol voor verbetering van de biodiversiteit dan voor het industrieterrein. De suggesties zijn bedoeld voor de gemeenteambtenaren zelf, projectontwikkelaars en inwoners. Als in een deelgebied weinig openbaar groen aanwezig is, dan worden de ontwikkelmogelijkheden vooral gericht op bewoners van de wijk.

De meerwaarde van de bio-morfologische kaart is dat de maatregelen toegespitst zijn op de lokale situatie

Inmiddels is de kaart veel meer dan alleen een naslagwerk voor natuurminnende tuinbezitters. De kaart sluit aan op meerdere recente ontwikkelingen. Maatregelen om ervoor te zorgen dat de diversiteit in planten en daarmee insecten weer toenemen zijn inmiddels geen vrijblijvende optie meer. Biodiversiteit speelt een belangrijke rol in de klimaatadaptie. Kennis van het ecologisch klimaat in een gebied maakt het eenvoudig om suggesties te geven voor het verhogen van de biodiversiteit.

De kaart is een kapstok voor ontwikkelmogelijkheden van een gebied. De kaart wordt regelmatig bijgewerkt wanneer er ontwikkelingen hebben plaatsgevonden of wanneer er nieuwe waarnemingen uit het Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) zijn. Door de opzet van de factsheets zijn wijzigingen gemakkelijk aan te brengen en nieuwe ideeën kunnen eenvoudig worden toegevoegd.

Soortenmanagementplan

Voor het soortenmanagementplan (SMP) kan gemakkelijk worden aangehaakt bij de bio-morfologische kaart doordat potenties voor soorten in kaart is gebracht. De bio-morfologische kaart is op zichzelf geen instrument voor soortbescherming, maar de ecologische functionaliteiten van de gebieden zijn een goede basis voor het SMP. In sommige deelgebieden zijn maatregelen beschreven die wel direct effect kunnen hebben op kwetsbare soorten. Maatregelen voor de beschermende sleedoornpage zijn hiervan een voorbeeld. Doordat er een nulmeting is gedaan in het kader van het SMP kan de ontwikkeling van de biodiversiteit worden gevolgd en waar nodig worden bijgestuurd.

(Tekst loopt verder onder de afbeelding)

Op de kaart is het deelgebied ‘Burgemeestersbuurt Zuid’ aangeklikt. De paarse lijn geeft de gemeentegrens aan. De groene omlijning geeft de grens van het aangeklikte gebied aan. In beeld verschijnt dan de bijbehorende pdf waar online doorheen gescrold kan worden. 

Natuurinclusief bouwen

Ook voor aanbevelingen bij natuurinclusief bouwen is de kaart een kapstok. De gemeente Ede beloont maatregelen die ervoor zorgen dat de biodiversiteit die kenmerkend is voor een gebied wordt ondersteund. Aan de hand van de bio-morfologische kaart kunnen voor het gebied zinvolle maatregelen makkelijk worden aangegeven. Het plaatsen van bijvoorbeeld gierzwaluwkasten in een groene villawijk is weinig zinvol, terwijl maatregelen ten gunste van ringslangen in een dergelijk gebied veel meer voordeel kunnen opleveren. Gierzwaluwen komen namelijk niet in de villawijk voor, omdat deze soort een voorkeur heeft voor een stenige omgeving, met liefst hoge gebouwen. Er wordt gewerkt aan een methode waarbij middels een puntensysteem sturing kan worden gegeven aan meer of minder gewenste maatregelen. Ook hier vormt de bio-morfologische kaart de basis.

Omgevingswet

Wanneer in 2021 via het omgevingsloket een aanvraag voor gebiedsontwikkeling wordt gedaan, geeft de bio-morfologische kaart inzicht in de mogelijkheden van een ecologische eenheid. Er hoeft niet eerst een onderzoek plaats te vinden naar de potentie van een gebied of naar wat daar beschermd of gestimuleerd moet worden. De benodigde informatie is namelijk al aanwezig. Daarmee wordt waardevolle tijd bespaard.

Een bio-morfologische kaart kan voor iedere gemeente worden gemaakt. Het opzetten ervan vereist een goede voorbereiding. Een goed begin is in dit geval zeker het halve werk. Het juist in kaart brengen van de verschillende ecologische eenheden luistert nauw. Wanneer aan deze voorwaarde niet voldaan wordt, is de kaart achteraf bewerkelijk en moeilijk up-to-date te houden. Pas op het moment dat alle partijen overtuigd waren van een juiste indeling van de ecologische eenheden, is begonnen met het vormgeven aan de inhoud. De indeling vooraf laten toetsen door verschillende disciplines is aan te raden. Een bio-morfologische kaart is geen standaard product. Het is echt maatwerk dat tot stand komt in samenwerking met enthousiaste gemeenteambtenaren en toegewijde ecologen. Inmiddels ontwikkelen ook andere gemeenten met de hulp van Econsultancy een bio-morfologische kaart. Die kaarten zijn toegespitst op de vragen naar mogelijkheden van de eigen ecologische omstandigheden.