Deze column verscheen eerder in vakblad ROm. ROm is gratis voor ambtenaren ruimte, infrastructuur en milieu bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. 

We weten allemaal dat gebiedstransformaties lang duren en complex zijn. Het is nodig om in die lange periode te anticiperen op de economische cyclus, het politieke getij en de veranderende vraag van mens en bedrijf. Koersvastheid, de juiste weg proberen te vinden, al is die nog zo hobbelig. Dat vraagt om veerkracht. Vaak ligt de focus op de fysieke opgaven, maar sociaal inlevings- en aanpassingsvermogen blijken eveneens grote uitdagingen. Gebiedsontwikkelaars moeten zich kunnen verplaatsen in bijvoorbeeld de aanwezige grond- en vastgoedeigenaren, de huidige en toekomstige gebruikers, de politieke besluitvormers en de investeerders. Inzicht in sturings­mogelijk­heden is daarom cruciaal. TU Delft nam op ons verzoek een aantal grote gebiedstransformaties uit de afgelopen decennia nader onder de loep: Paleiskwartier in ’s-Hertogenbosch, Strijp-S in Eindhoven, Spoorzone in Delft en Binckhorst in Den Haag. Dat levert boeiende inzichten op, gebundeld in een essay. Het essay benoemt zeven dilemma’s. Ik licht er twee uit.

‘Elke situatie vraagt andere stuurmanskunst: in locatie en in tijd’

Vergaande overheidsbemoeienis of laisser-faire bij de start is het eerste dilemma. De keuze tussen voorinvesteringen en actief grondbeleid vanuit de gemeente of juist de markt en het maatschappelijk initiatief de opgave laten oplossen. Gemeenten kiezen steeds vaker voor de tweede optie. Dit lijkt grote politieke voordelen te hebben omdat het geen grote kostbare investeringen vraagt aan overheidszijde. Maar je zit niet aan het stuur. De focus moet komen te liggen op overtuigingskracht en de manier waarop je uiteenlopende partijen verbindt. Dat vraagt hele andere stuurmanskunsten.

Het tweede dilemma gaat over de sturing door enkele spelers of door een dynamisch, open netwerk. Een open netwerk zorgt voor brede input, breed draagvlak en waardevolle informatie. Bij Strijp-S en Binckhorst hebben ze dat aan den lijve ondervonden: verbreding van het netwerk was cruciaal voor het slagen van de plannen. Ook dan moet je goed kunnen blijven manoeuvreren en weten waar het stuur zit. Dus dan kan het nodig zijn om met een beperkte groep in korte tijd stappen te maken, denk bijvoorbeeld aan een kapitaalintensieve pps-constructie. Een goede verbinding houden met het gehele netwerk is dan cruciaal en niet altijd even makkelijk.

Elke situatie vraagt andere stuurmanskunst: in locatie en in tijd. Wij helpen u graag om het stuur te vinden.

Jop Fackeldey is voorzitter van het programma Stedelijke Transformatie, een samenwerking tussen Rijk, provincies, gemeenten, ontwikkelaars, bouwers en investeerders. Hij schrijft in ROm een maandelijkse column over de urgentie, knelpunten en oplossingen, over goede en minder goede voorbeelden. Meer informatie en het volledige essay vindt u hier.