Het winkellandschap is volop in transitie, door een toename van online retail en een overaanbod in winkelmeters. ‘Dat maakt dat er geen groei meer zit in het aantal fysieke meters dat de winkelmarkt aan kan’, vertelt Hub Ploem, partner Stec Groep, een ruimtelijk economisch adviesbureau. ‘Daardoor neemt ook de concurrentie tussen gebieden toe. Er is bovendien een “waterbedeffect”: veranderingen in de ene gemeenten werken door op de andere. Een grootschalig nieuwbouwproject in de ene gemeente, heeft ook effect op andere plaatsen en centra.’
Het detailhandelsbeleid beperkt zich dus niet tot de gemeentegrenzen. Dat geldt ook voor winkelen. De consument kan diverse redenen hebben om een ander dorp of andere stad in de regio te bezoeken – en doet dit dankzij toegenomen mobiliteit ook steeds makkelijker. Samenwerking is essentieel, maar gemeenten kijken voor hun retailbeleid nog te veel naar de eigen winkelkernen. ‘Het is daarom belangrijk om als regio te weten wat in welke gemeenten speelt en af te stemmen waar welke winkels geconcentreerd worden', vertelt Kim Ruijs, die zich als projectmanager bij Retailagenda jarenlang bezighield met regionale afstemming.
In 2017 presenteerde de Retailagenda het boekje Succesvolle transitie winkelstructuur door regionale afstemming met tips en handvatten voor regionale samenwerking. ‘Naar aanleiding hiervan waren we, zo’n twee jaar later, benieuwd hoe het ervoor stond en of we iets konden leren van regio’s die met deze publicatie aan de slag zijn gegaan’, vertelt Ruijs. In samenwerking met Stec Groep werden er zes regio’s bij betrokken, uit alle hoeken van het land en alle relatief ver in de uitvoering van regionale afstemming. Er vond onder meer een bijeenkomst plaats om over dit onderwerp te praten en valkuilen en tips uit te wisselen. Ruijs: ‘Die intervisie was bedoeld om kennis op te halen. Interessant was echter om te merken dat er vooral ook veel herkenning was.’
Route & bestemming
De ervaringen werden gegoten in een handleiding voor overheden om stappen te kunnen maken in regionale afstemming. De routekaart Bestuurlijke regionale samenwerking detailhandel beschrijft zes fasen om te komen tot bestuurlijke regionale samenwerking en behandelt per fase de randvoorwaarden, valkuilen en nuttige tips. ‘Een tip is dat het handig is om over goede data (bijvoorbeeld koopstromenonderzoek of leegstanddata, red.) te beschikken, zodat je neutraal kunt beoordelen wat er in welke gemeente aan de hand is’, noemt Ruijs als voorbeeld.
Ploem drukt op het hart echt voor het stappenplan te gaan zitten en mogelijk zelfs een stap verder te denken in de transitie. ‘Regionale afstemming is niet het meest sexy onderwerp. Het proces ernaartoe kan ook best wat vragen. Wat je ziet is dat best veel regio’s beleidsmatige afspraken hebben gemaakt. Maar écht werk maken van de uitvoering is lastiger.’
Regionale afstemming wordt bovendien nog te vaak gezien als een “moetje”. ‘Het sec maken van een regionale visie omdat een provincie dat wil moet niet de motivatie zijn. Het doel van regionale samenwerking is dat er keuzes gemaakt worden waar de regionale winkelmarkt sterker van wordt, je van elkaar kunt leren en elkaar kunt helpen in de noodzakelijke transitie. Een zorgvuldig (bestuurlijk) proces, met expliciet aandacht voor uitvoering en instrumenten maakt de afspraken beter. En heb ook oog voor de fase erna. Maak afspraken over de winkelmarkt van de toekomst en wat nodig is om dit te bereiken!’ Een passend winkelplan is volgens Ruijs dan ook niet het enige voordeel van de Routekaart. ‘Door samen te werken worden actief vierkante meters uit de markt gehaald, maar kan ook een stukje pijn met elkaar gedeeld worden.’
De routekaart is vooral gericht op gemeenten die in een regio willen samenwerken. ‘Provincies zijn al veel bezig om regionale afstemming tussen gemeenten te faciliteren’, zegt Ruijs. ‘Enkelen lopen hierin voorop en willen dat elke regio een visie opstelt met betrekking tot de detailhandelsstructuur. Noord-Brabant bijvoorbeeld die al flinke stappen heeft gezet samen met de Metropoolregio Eindhoven, en Noord-Holland in de regio IJmond.’ Fase 1 in het stappenplan bestaat uit het in kaart brengen of er sprake is van een gezamenlijk probleem. ‘Het gaat dan met name om gemeentes in een regio, al geven we wel als tip dat het belangrijk is de provincie aan tafel te krijgen.’
Vervolg
Ruijs hoopt dat de kaart voldoende handvatten geeft om met afstemming aan de slag te gaan. Het thema regionale afstemming blijft actueel binnen de Retailagenda, vertelt ze. Provincies blijven in elk geval tot volgend jaar aangehaakt. De kaart wordt binnenkort bij alle provincies gepresenteerd en er wordt gekeken of er een vervolg aan wordt gegeven. Ook wordt de kaart mogelijk uitgedeeld aan gemeenten met een RetailDeal.
Partijen die een bijdrage hebben geleverd door hun ervaring te delen zijn Parkstad Limburg, regio IJmond, regio Oost-Groningen, Leidse regio, de Metropoolregio Eindhoven (MRE) en A12 Corridor. Het stappenplan is in de vorm van een digitale PDF te vinden via deze link.
