Dit is een voorpublicatie van een artikel uit ROm 12, dat later deze maand verschijnt. ROm is gratis voor ambtenaren ruimte, infrastructuur en milieu bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. Word nu abonnee.
In 2014 ontwierp Boeri het eerste ‘verticale bos’ met de Bosco Verticale. Het zijn twee torens met bijzonder groene gevels en balkons gevuld met bomen en struiken. Het project heeft de Italiaanse architect zeker geen windeieren gelegd en bracht hem internationale faam. Nu mag hij in verschillende steden over de hele wereld vergelijkbare torens realiseren. Zo ook in Utrecht en Eindhoven, die respectievelijk met Wonderwoods (twee torens van 70 en 90 meter hoog) en de Trudo Toren (70 meter hoog) hun eigen verticale bos willen bouwen.
Maar Stefano Boeri is meer dan de man van het verticale bos, blijkt bij zijn lezing op de Dag van de Stad. ‘Greta Thurnberg laat ons zien dat klimaatverandering urgenter is dan ooit. Ik voorzie een grote rol voor de stad bij het bestrijden van dit probleem,’ zegt de architect. ‘De stad kan zo veel meer zijn dan de oorzaak en het slachtoffer van klimaatverandering. Het kan de oplossing zijn.’ Vervolgens schetst hij een toekomstbeeld waarin steden de rol van het bos deels overnemen. ‘Een belangrijke factor achter klimaatverandering is ontbossing. Bomen verdwijnen in rap tempo, terwijl ze de efficiëntste manier zijn om koolstofdioxide op te nemen. Door grote hoeveelheden bomen in de stad te planten in de stad, zowel horizontaal als verticaal, kunnen we klimaatverandering tegengaan.’
In uw presentatie vertelt u over de rol van groene steden in het tegengaan van klimaatverandering. Groen heeft echter ook een sociale functie. Hoe dragen uw verticale bossen hier aan bij?
‘Niet per se, om eerlijk te zijn. Het verticale bos kan traditioneel horizontaal groen niet vervangen, maar is wel een sterke toevoeging. Bij de Bosco Verticale hebben we bijvoorbeeld centraal georganiseerd beheer, waarbij huurders weten dat groen een gemeenschappelijk goed is. Dat heeft hen gemotiveerd om samen te werken. Ze voelen zich deel van een gemeenschap en dichter verbonden met het groen. Het is verbazingwekkend om te zien hoe dat een grote positieve impact heeft op hun gemoedstoestand.’
'Het moet allemaal samen gerealiseerd worden.’
‘Ik zie ook een grote rol voor groene daken weggelegd in de groene stad. Platte daken lenen zich heel goed voor beplanting en agricultuur. Dat is een geweldige en sterke manier om klimaatverandering het hoofd te bieden en samenkomst van bewoners te stimuleren. Dus het verticale bos is niet de enige oplossing, maar een aanvulling. Je hebt ook parken, tuinen, daken en groene corridors nodig. Het moet allemaal samen gerealiseerd worden.’
Tekst gaat door onder afbeelding
De Bosco Verticale in Milaan, waar het allemaal begon. Bron: Stefano Boeri Architetti
De Bosco Verticale wordt ook wel elitair genoemd, door de hoge servicekosten. Er wonen profvoetballers en filmsterren. Hoe reageert u daar op?
‘Dat klopt, het is een redelijk duur gebouw. Dat komt primair doordat het de eerste keer was dat we een dergelijk project realiseerden. We moesten al het benodigde onderzoek dus ook financieren. Samen met andere bedrijven moesten we onderzoeken hoe je een boom op meer dan honderd meter hoogte kan planten en onderhouden en hoe je voorkomt dat hij, naja, naar beneden valt. Het was een moeilijk begin, en behoorlijk duur.’
‘De ontwikkelaar van de Bosco Verticale verklaarde ons voor gek, maar zolang we aan kwaliteitseisen konden voldoen stonden ze open voor alles. Na zes maanden hard werken en gesprekken met heel veel experts konden we laten zien dat het mogelijk is en konden we gaan bouwen.’
De Trudo Toren in Eindhoven wordt sociale huur. U vertelde dat de constructiekosten van deze toren een stuk lager zijn dan die van de Bosco Verticale. Hoe heeft u dat gerealiseerd?
'Dat klopt. De constructiekosten bij de Trudo Toren zijn ongeveer de helft per vierkante meter in vergelijking met de Bosco Verticale. We hebben dat bereikt door met prefabricatie en goedkopere materialen te werken. Dat is het. Met Trudo laten we zien dat dit goedkoop kan. En als het mogelijk is, zou ik dan graag met hout werken. Dat is de vervolgstap. In China, India, Mexico en Albanië werken we aan betaalbare houten verticale bossen. Daar ligt de toekomst, want als architect kan je niet alleen voor de rijken bouwen.’
‘Overigens is de grootste kostenpost niet de constructie zelf, want dat is relatief goedkoop. Het beheer van het groen is het duurst, dus we zijn op zoek gegaan naar manieren om deze kosten te drukken. Een van onze oplossingen zijn de zogenaamde vliegende tuinmannen, die als een soort glazenwassers langs de gevels gaan om het groen te onderhouden. Zo kunnen ze snel en efficiënt en dus goedkoop werken.’
Tekst gaat door onder afbeelding
De Trudo Toren in Eindhoven wordt volledig sociale huur. Bron: Bron Sint Trudo
Is dat niet paradoxaal? Hout gebruiken om bomen te planten?
'Nee, nee. Dat is een veelvoorkomend misverstand. Niets is beter hernieuwbaar dan een bos, mits je het beheerst en controleert. Je moet continu aandacht aan het bos geven. Op die manier is duurzame ontbossing juist een manier om zorg voor het bos te dragen. Als men het over de circulaire economie praat, wordt bovendien snel vergeten dat er niks circulairder is dan het bos en gebruik van hout. Een houten gebouw kun je heel goed hergebruiken en recyclen.’
U realiseert projecten over de hele wereld, in bijvoorbeeld Caïro, Londen en Parijs. U zei dat deze steden erg goed bezig zijn met herbebossing. Nu heeft u ook wat ervaring in Nederland. Zijn Nederlandse steden goed bezig op dit vlak?
'Nog niet echt. Nederland is een internationaal voorbeeld op het gebied van kunstmatige agricultuur en innovatie. Er zijn dus stappen in de goede richting gezet, maar met het oog op herbebossing kan het beter. Er is geen overtuigend nationaal plan voor herbebossing in Nederland, maar dat zou er wel moeten zijn.'
'Steden zijn de hoofdrolspelers in deze opgave.’
Stel, ik ben een Nederlandse gemeente, en u wilt me van de noodzaak tot herbebossing overtuigen. Wat zou u dan tegen mij zeggen?
'Ik zou zeggen: doe het zelf. Niet nationale overheden, maar steden zijn de hoofdrolspelers in deze opgave. De stad heeft de kracht om dit zelf te realiseren, daar ben ik van overtuigd. Tegelijkertijd denk ik wel dat nationale overheden kunnen helpen, door groene innovatie te stimuleren en faciliteren. In Italië financiert de nationale overheid bijvoorbeeld voor een deel het planten van 60 miljoen bomen, waarmee steden die initiatief nemen op dit vlak beloond worden. Dat is erg belangrijk.'
Dus, moeten we overal verticale bossen bouwen?
'De toekomst van de stad ligt in hoogbouw, door hogere dichtheden en lagere constructiekosten. Ik zie een stad voor me waar betaalbare, slimme, duurzame en groene hoogbouw die hernieuwbare energie gebruikt en bewoners samenbrengt. Dat is onze verantwoordelijkheid als architecten. Als we dat doen, hebben we een duurzame en sociale oplossing voor klimaatverandering.’
