Door Rob van der Velden en Ben Kuipers
De slimme stad betekent een stad met meer technologie en sensoren. In toenemende mate zal de implementatie van slimme technologie een onderdeel worden van het ruimtelijk ontwerp. Heel concreet betekent dat een reservering voor de technologische infrastructuur. Deze nieuwe infrastructuur heeft haar eigen ruimtegebruik, technische eisen en normen die we moeten leren kennen. Maar ook in ruimtelijke zin heeft de nieuwe technologie een invloed op het publiek domein. Net zoals de opkomst van de auto van invloed was op de openbare ruimte, zullen we ook nu onze straten en pleinen anders moeten ontwerpen. De slimme stad vraagt om adaptiviteit: flexibele aanpasbaarheid van gebouwen én de openbare ruimte, die van functie kunnen veranderen per dag, per week, per jaar, et cetera.
De introductie van technologie en sensoren in de stad betekent dat er ook meer data beschikbaar komen over het functioneren van de stad. Die data kunnen worden gebruikt door de ruimtelijk ontwerper. De ruimtelijk ontwerper kan data verzamelen, interpreteren en in verband brengen met andere data. Bigdatabestanden zijn te zien als netwerken, waarbij het belang van big data ligt in de verbindingen tussen verschillende data. Door de juiste vragen te stellen aan de ‘datasets’, kan de ruimtelijk ontwerper de stad beter begrijpen of voorspellen. Dit alles betekent de opkomst van het datagestuurd ontwerp. Dit is een meer onderzoekende manier van werken: design by research. En de techniek schrijdt voort. Het oogsten van data en het verwerken daarvan kan steeds efficiënter, waardoor (politieke) besluitvorming ook steeds effectiever kan zijn. Met als gevolg dat stedelijke systemen en functies zoals verkeer, parkeren, afval, energie, luchtkwaliteit, et cetera steeds efficiënter gaan werken en beter worden. Dit alles betekent overigens niet dat politieke keuzes hierover kunnen worden overgelaten aan digitale systemen zoals de computer.
'Slimme technologie mag nooit een doel op zich zijn'
En slimme technologie mag ook nooit een doel op zich zijn. De slimme stad is pas dan succesvol als deze wordt ingezet om andere doelen te bereiken zoals duurzaamheid, veiligheid, gezondheid, betaalbaarheid, mobiliteit, flexibiliteit, et cetera. Met slimme technologie kunnen vraag en aanbod beter en efficiënter bij elkaar worden gebracht, of het nu gaat om deelauto’s, boodschappen-bezorgdiensten of energie. Het is dus zaak voor de ruimtelijk ontwerper om de publieke doelen op lange termijn te formuleren. Met welke visie zou een stad ontwikkeld moeten worden en hoe draagt slimme technologie daar aan bij? Kortom: hoe gaat de ruimtelijk ontwerper alle nieuwe mogelijkheden toepassen in strategieën, in de fysieke ruimte en in vier dimensies? Daarbij moeten we oppassen dat de ‘slimme stad’ niet vooral de ‘private stad’ is. Een goede governance-structuur is cruciaal bij de implementatie van slimme technologie, om te voorkomen dat het publieke domein wordt geprivatiseerd door techbedrijven.
'Interactieve planvorming met bewoners en andere belanghebbenden zal steeds belangrijker worden'
De toenemende digitalisering van de stad heeft ook grote invloed op de relatie met de inwoners van de stad. Door eigen metingen van aspecten als geluid, luchtkwaliteit, water- en hitteoverlast, zijn bewoners nu al steeds meer betrokken bij de besluitvorming over de stadsruimte. Die ontwikkeling van smart citizens zal ook van grote invloed zijn op het vak van de ruimtelijk ontwerper. Interactieve planvorming met bewoners en andere belanghebbenden zal steeds belangrijker worden. Dan komt in het ontwerp voor de stadsruimte ook een steeds groter accent te liggen op kwaliteiten en waarden waar de stedeling en ook de stadsbesturen toenemend belang aan hechten, zoals beweging, gezondheid, sociale interactie en betrokkenheid in buurten en gemeenschappen, sport en recreatie. Daarmee zal ook de aandacht voor de elementaire inrichting van de stad met groen, water, parken, pleinen en klimaatvriendelijke bebouwing én het beheer van de stadsruimte nog verder toenemen. Er ligt een belangrijke taak voor de ruimtelijk ontwerper om de digitale agenda te omarmen en met alle betrokkenen locatiespecifiek maatwerk te blijven leveren. Een nieuwe gouden eeuw voor de ruimtelijk ontwerpers ligt voor ons.
