Les 1 – Verdiep je in de ander
Het klinkt nogal vanzelfsprekend, maar het gaat erg vaak mis: samenwerken begint bij het dienen van de belangen van de ander. Gaston Crolla, adviseur strategie bij de gemeente Hilversum: ‘In onze gemeenteraad was veel angst voor privacyproblemen en andere ethische vragen. Samen met het winnende consortium hebben we daar goede afspraken en spelregels voor opgesteld hoe we daar mee willen omgaan. Dat is verwerkt in een raadsvoorstel dat met grote meerderheid is aangenomen.’ Begrip is echter niet iets statisch. De ander ontwikkelt zich. Er komen nieuwe inzichten en nieuwe argumenten. Samenwerken vraagt om je te blijven verdiepen in elkaar. Crolla: ‘Voor mij was het bijvoorbeeld een eyeopener dat de markt ook in silo’s denkt. Net als de overheid. Ook daar worden politieke beslissingen genomen.’
Les 2 – Stel regels op voor de samenwerking
In Hilversum was het vanaf het begin duidelijk dat er een Europese aanbesteding kwam en wat de randvoorwaarden daarvoor waren. Crolla kijkt daar met plezier op terug. ‘Het was geen verloren tijd, maar hielp ons om duidelijk te maken wat we wilden en hoe de samenwerking eruit moest zien.’ Het dwingt ook om het spel volgens de regels te spelen en dat zorgt voor vertrouwen en versnelling in de samenwerking. De keuze voor een samenwerking is in essentie anders dan te kiezen voor een traditionele opdrachtgever-opdrachtnemerrol.
Les 3 – Stel je grenzen
Jonas Onland, voorheen strategisch adviseur gemeente Eindhoven en momenteel werkzaam bij VNG, was betrokken bij 5G Eindhoven en de samenwerking met VodafoneZiggo en Ericsson in Eindhoven: ‘Je moet gezeik vooraf hebben om gezeik achteraf te voorkomen.’ Daarom besteedde hij veel tijd aan het stellen van grenzen en duidelijk krijgen waar de samenwerking over gaat. Wat is het gezamenlijk doel dat je wilt bereiken? En vervolgens oprecht te begrijpen wat de belangen van de ander zijn. Hierdoor weet je waar de ander goed in is en kun je gaan samenwerken. Juist in een samenwerking waar de details niet helder kunnen zijn, zoals bij innovatie, is het verstandig om een gezamenlijke set van waarden op te stellen. Denk daarbij na over de vraag of je vendor lockings wilt toestaan en van wie de data zijn die worden verzameld. Onland: ‘Een van de belangrijke lessen is om na te denken over het intellectueel eigendom. Stel je investeert als gemeente in een product dat heel succesvol wordt, profiteer je dan ook van dat succes? Of vind je dat niet belangrijk?’
Les 4 – Begin bij de inhoud
Het doel van techniek is niet de techniek, maar het oplossen van problemen en het creëren van kansen. In Eindhoven ging dat aanvankelijk mis. Pas toen de CEO van VodafoneZiggo zei dat ‘5G alleen maar een middel is’, werd de band met de markt gezocht. Onland: ‘5G werd hierdoor een veranderkundig instrument, een beweging, in plaats van een technologie.’ Ook in Hilversum was het zoeken. Crolla: ‘Tot aan deze aanbesteding waren we erg technisch bezig. Dat heeft het proces aanvankelijk vertraagd omdat we ook vooral hardwareleveranciers kregen. Door de gesprekken met de markt hebben we onze opzet radicaal omgegooid; de vraag en daarbij behorende diensten staan nu centraal.’
Les 5 – Ondernemerschap is geen sales
In zowel Eindhoven als Hilversum was op voorhand niet duidelijk hoeveel geld er te verdienen viel voor de deelnemende bedrijven. Voor corporates is dat een lastig gegeven. René Visser, external relations manager bij VodafoneZiggo: ‘Bij ons levert dat soms de nodige discussie op. De zakelijke tak heeft stevige targets en het is op voorhand niet duidelijk hoe de samenwerking met Hilversum en Eindhoven daaraan zouden kunnen bijdragen.’ De winst voor VodafoneZiggo zit daarom onder andere ook in het veranderende imago. ‘Door deze samenwerking laten we zien dat we meer doen dan tv en telefonie, dat we ook met oplossingen bezig zijn die een maatschappelijke waarde hebben.’
Tegelijkertijd moet de schoorsteen natuurlijk wel roken. Crolla: ‘We gaan onze samenwerking aan voor een langere periode, maar op korte termijn is het voor alle deelnemers een interessante deal, ook op omzetgebied. Hoe zich dat in de toekomst ontwikkelt, weten we nog niet. Dat is onderdeel van het ondernemerschap, maar ook voor de overheid een andere manier van werken.’
Les 6 – Bewustwording bij de politiek is belangrijk
De basiskennis over technologisering en digitalisering bij politici is over het algemeen vrij laag. Omdat bij een PPS ook de raad vaak moet instemmen is het belangrijk om aan hem goed uit te leggen wat er wordt afgesproken. Crolla: ‘Wij zijn daarbij sterk ingegaan op de voordelen voor onze gemeenten en we hebben uitgelegd hoe we omgaan met de risico’s en de focus te leggen bij de vragen uit de stad en organisatie. En met succes, de raad heeft met een stevige meerderheid ingestemd met de PPS. Maar ook de bewustwording binnen de overheid dat technologie niet langer een ICT-oplossing is maar een maatschappelijk vraagstuk, zal in de komende jaren ambtelijk en bestuurlijk nog veel aandacht vragen.’
Les 7 – Neem de tijd
In zowel Hilversum als Eindhoven duurde de aanlooptijd tot de PPS 2 jaar. Crolla en Onland geven aan dat ze die tijd ook echt nodig hadden. Onland: ‘Je moet een relatie opbouwen met alle betrokken partijen en hierin vertrouwen opbouwen. Bovendien kom je tijdens zo’n traject altijd onverwachte vragen tegen. Dat kost gewoon tijd. Als je succes wilt, moet je die tijd ook nemen.’ Besef ook dat je niet op alle vragen een antwoord hebt. Die zullen voor een deel gaandeweg het traject moeten worden gevonden. Daarom is en vertrouwen, en commitment en een langjarige samenwerking essentieel. Uiteindelijk gaat iedereen hier de vruchten van plukken.