We spraken Nel de Jager onlangs nog voor een artikel over de nieuwe binnenstadcrisis. Het ging over de (dreigende) ondermijning in centrumgebieden. We wisten niet dat ze ziek was.

‘Ondermijning is van alle tijd’, vertelde Nel de Jager ons. Als winkelstraatmanager wist ze als geen ander hoe een winkelstraat op haar retour een draaischijf naar een criminose schaduwwereld kan worden. Haar werk was dan ook niet zonder risico’s. Ze kwam op voor de kleine ondernemers die het kapitaal vormen van een winkelstraatgemeenschap en niet zelden speelbal werden van vastgoedspeculanten en krottenkoningen die juist baat hebben bij leegstand en dichtgespijkerde gevels.

Later kwam Nel de Jager in opstand tegen de verketening van voorheen authentieke winkelstraten. Ik herinner me een aflevering van de VPRO-reeks ‘De slag om Nederland’ waarin Nel de Jager de kijker geblinddoekt langs winkelcentra in verschillende steden leidt. Er was geen onderscheid tussen Nieuwegein en een willekeuringe andere stad. Eenheidsworst die een gevolg is van vastgoed- en grondbelangen met de consument als gewillige prooi, concludeerde programmaker Teun van der Keuken. 

Als winkelstraatmanager maakte Nel de Jager naam in de Amsterdamse Haarlemmerstraat en –dijk. Ze zorgde ervoor dat nieuwe ondernemers terecht konden in leegstaande winkelpanden. Ze wist de straat vervolgens uit handen te houden van de grote ketens. Dat het winkelend publiek de Haarlemmerstraat en -dijk in 2012 verkoos tot leukste winkelstraat van Nederland, was grotendeels haar verdienste.

Nel de Jager – geschoold op de kunstacademie en groot geworden in het opbouwwerk – geloofde in de kracht van ondernemerschap. Sterker: ze was zelf een ondernemer met de winkelstraat als specialiteit. Zij stond voor een gezonde functiemix en lage huren voor kleine ondernemers die de straat als geheel meer waarde geven. Zó maak je een stad.

Nel de Jager volgde ooit bij ons een masterclass citymarketing, die we samen met econoom Erik Braun (Erasmus Universiteit) organiseerden. Het was een goede masterclass, maar ze had het echt niet nodig. Nel de Jager wist zelf wel wat ze deed. Maar ze zag het als investering. Vers geschoold zou ze beter in de markt liggen bij toekomstige opdrachtgevers.

Dat ze niet altijd even lekker lag bij opdrachtgevers had allerminst met haar kunde te maken en des te meer met haar eigenwijze karakter. Ze nam geen blad voor de mond, noemde zichzelf ‘professioneel ruziemaker’ en ‘buurtbemoeial’. Dat heeft mogelijk ook geleid tot de uiteindelijk clash tussen haar en de autoriteiten in Amsterdam, wat in 2015 leidde tot een breuk met de winkeliersvereniging in de Haarlemmerbuurt. Ze was daar zeer verbolgen over. Nel de Jager zag daarna met lede ogen aan hoe de Amsterdamse Haarlemmerbuurt speelbal werd van toeristenverhuur via AirBnB.

Vorig jaar was Nel de Jager als jurylid betrokken bij een summerschool van het Kennislab voor Urbanisme. Een jaar eerder nam ze zelf deel aan (en won) een summerschool waarin de uitwisseling tussen jong en oud centraal stond. Het was inspirerend om te zien hoe juist Nel de Jager de energie naar een hoger niveau tilde en hoe goed de chemie was tussen haar en de studenten en jongprofessionals. Zo vormde ze ook een inspiratiebron voor een nieuwe generatie.

Met Nel de Jager overleed, veel te vroeg, de Jane Jacobs van de lage landen.

Jan Jager
Jan-Willem Wesselink