Zes ongevraagde adviezen over de stikstofimpasse

Anita Nijboer, partner omgevingsrecht Kennedy Van der Laan

‘Nieuw rekenmodel genereert juist extra vertraging’     

‘Wat we moeten doen is ten eerste stoppen met de paniek en stoppen met het wachten op een oplossing van boven (het Rijk) zoals een nieuw rekenmodel. Hierdoor treedt juist extra vertraging op. Voor gemeentes en provincies is het verder belangrijk systematisch te beoordelen voor welke projecten de uitspraak nu precies een effect heeft en op welke manier dat kan worden opgelost.

Bedenk dat ten tijde van het PAS de beoordeling van effecten soms wat gemakkelijk werd afgedaan. Immers, als duidelijk was dat de depositie kleiner was dan de drempelwaarde, werd al snel geoordeeld dat het onder het PAS viel. Bij kleinere projecten is het daarom van belang opnieuw te laten beoordelen of een eventuele verhoging significant is.

Mocht dat toch nog zo zijn, dan is het van belang om te beoordelen of slimme mitigerende maatregelen kunnen worden getroffen om significante effecten teniet te doen. Hetzij door een wijziging van het project, hetzij door extra herstelmaatregelen te treffen op de plek waar de effecten zich voordoen. Hiermee is de grootste winst te behalen. Daarnaast kan worden beoordeeld of intern of extern kan worden gesaldeerd en kan wellicht de ‘depositiebank’ weer intrede doen. Als geen van deze opties soelaas biedt, moet worden beoordeeld of aan de vergunningscriteria wordt voldaan. Dus: is sprake van een dwingende reden van groot openbaar belang, zijn er alternatieven, en zorgen voor compensatie (de ABC-toets, red.).

Vanuit de rijksoverheid dienen tot slot maatregelen te worden getroffen bij de grootste stikstofveroorzakers (veeteelt, verkeer, industrie) om de stikstofuitstoot terug te brengen.’

Michiel Cappendijk, adviseur Ruimte, wonen en economie bij Twynstra Gudde

‘Stikstof is de “zoete pap” uit sprookje gebroeders Grimm’

‘Is hier sprake van zoete wraak van de milieubeweging of betreft het een praktijkcase van het sprookje ‘de zoete pap’ van Grimm. Persoonlijk ben ik geneigd het laatste te denken. In het sprookje krijgt een lief meisje een toverpannetje waar lekkere pap uit komt. Als ze even weg gaat, zet haar moeder het pannetje aan, maar zij kent de toverspreuk niet, waardoor de pap overkookt en het hele land komt onder een dikke laag pap komt te zitten.

De milieubeweging speelt hier de rol van die moeder en heeft een mooi middel (de rechtspraak) aangezet, maar nu de controle over het proces verloren. “En er heerste de grootste nood en niemand wist raad”. In het sprookje kom het meisje gelukkig terug en stopt het koken, maar “wie naderhand de stad in wilde, moest zich door de pap heen eten”. Zo zal het hier ook gaan, de schade is reeds aangericht en bestuurders zullen deze juridische puinhoop moeten opruimen. En de milieubeweging? Zijn kunnen claimen dan Nederland niet overkookt met pap, maar met stikstof. En daar hebben ze een punt.’

Cees-Jan Pen, lector Fontys Hogescholen

‘Radicale verandering in consumptiepatroon’

‘Alle stikstofellende maakt pijnlijk duidelijk dat na jaren van consumptie gedreven zachte-heelmeester-beleid en marchanderen met de kwaliteit van onze natuurgebieden en ‘quality of life’ nu leiderschap en lef nodig is. We moeten keuzes maken. Wie niet kiest, verliest. Het Nederlands vestigingsklimaat is in het geding, want “Quality of life is a 

decisive factor in people’s choice where they want to live, work and recreate”. Juist onze drie mainports scoren slecht. Je moet daar niet last hebben van astma. Blijkbaar hadden we de Raad van State nodig om zichtbaar te maken wat we als burger, maar nog even niet als consument, al lang wisten. De huidige intensieve veehouderij is niet meer houdbaar en ja dit betekent ook iets voor onze vleesconsumptie en export. Goedkoop vliegen is lekker, maar slaat natuurlijk nergens op als je kijkt naar de werkelijke kosten. Wat harder rijden scheelt wat seconden, maar eigenlijk is dit onverantwoord als je kijkt naar de impact op de omgeving en luchtkwaliteit. En ja, dit raakt ook mij, maar ik snap het heel goed.’

Gregor van Heemskerk, partner Twynstra Gudde

‘Stikstof-arrest: time is NOT on our side’

‘Je hoeft geen ziener te zijn om te stellen dat de economische groei sterkt door het stikstof-arrest zal worden beïnvloed. Op korte termijn is dat in beperkte zin: dan hebben we het over de dalende omzet van bijvoorbeeld bouwbedrijven en gemeentelijke grondbedrijven. Maar vooral op middellange termijn gaat het echt pijn doen: bedrijven kunnen niet meer uitbreiden en bijvoorbeeld TenneT kan het netwerk niet uitbreiden. In de oplossingen die worden voorgesteld, zoals de veestapel halveren, wordt de factor tijd gemist. Want hoe lang duurt het voordat zo’n maatregel effect gaat sorteren? Het onacceptabel dat 18.000 projecten jarenlang moeten wachten. Kijk dus vooral naar de uitvoerbaarheid van oplossingen in plaats van gemakkelijk scoren bij de achterban.’

Robert van Ieperen, partner Fakton Capital

‘Damage control; bouwsector moet met 3 stellingen de Politieke Aanpak Stikstof doorbreken en Miljardennota voorkomen’

‘Menselijke activiteiten hebben gezorgd voor een schadelijke toename van de hoeveelheid reactieve stikstof (stikstofoxiden en ammoniak) in het milieu; dat is een feit. Vooral de landbouw, veeteelt, industrie en in mindere mate verkeer zorgen voor stikstofdepositie; dat is ook een feit. De bouw draagt aan emissie van stikstof natuurlijk haar steentje bij, maar de meetbare grootheden en feiten spreken relatief in haar voordeel. Het is daarom van algemeen belang dat de sector drie zaken nu politiek goed en pragmatisch over het voetlicht weet te brengen en zich niet onderdompelt in een politiek bad.

1. Bouwprojecten op een gepaste afstand van 10 kilometer van stikstofgevoelige Natura 2000 gebieden dienen direct ‘vrijgesteld’ te worden van vertragende effecten als gevolg van de actuele stikstofproblematiek;
2. Ieder bouwproject, waar ook gelegen, zal zich met de nieuwe meetmethode moeten bewijzen op een lage stikstofdepositie. Dit kan de sector zelf bereiken door een set van maatregelen die een efficiënte aan- en afvoer van materialen en goed materieel betreffen. De sector kan haar ervaring met (technologische) voortuitgang op het gebied van duurzaamheids- en energiemaatregelen nu ook benutten in het bereiken van een lagere stikstofdepositie;
3. Focus in de actuele aanpak van de stikstofproblematiek op bouwprojecten die nog geen onherroepelijke bestemming hebben. Bestemde bouwprojecten mogen niet leiden onder rechtsonzekerheid.

Ik herinner me nog de fijnstofproblematiek in het vorig decennium. Daarvoor kwam toen een oplossing. In het huidig tijdsgewricht lijkt de houdbaarheid van politieke oplossingen beperkt nu milieuvraagstukken (zeer begrijpelijk) in de rechtszaal en op feiten worden beslecht. Tegelijkertijd is de realiteit ook dat het milieu niet gebaat is bij een miljardennota die de bouwsector en de “BV Nederland” verlammen.’

Tim Artz, Adviesgroepmanager Ruimtelijke Strategie en Strategisch adviseur Gebiedsontwikkeling at Antea Group

'We verkeren weer in het pré-PAS-tijdperk'

'Wat we nu zien gebeuren na de uitspraak van de Raad van State over het PAS lijkt apocalyptisch, maar volgt een logisch patroon. Door de uitspraak moeten alle projecten en besluiten die zich op het PAS baseren weer terug naar start en naar het lijkt zonder arsenaal aan oplossingen. Los van enkele grote projecten waar oplossingen echt lastig zijn, verkeren we weer in het pré-PAS-tijdperk en ook toen waren er voor projecten prima oplossingen. Veel projecten en plannen kunnen hiermee uit de voeten merken wij al in de praktijk. Los daarvan is het natuurlijk wel fijn als er wat meer houvast komt in de vorm van nieuwe regelingen, zodat we ons daar weer aan vast kunnen houden.'

Johan Vollenbroek, voorzitter van de Mobilisation for the Environment (MOB)

‘Woningbouwprojecten, dijkverzwaringen, windmolenparken, et cetera, moeten én kunnen met voorrang worden vlotgetrokken’

Johan Vollenbroek reageert door te verwijzen naar de brief die hij in augustus aan Rutte schreef, die hij als bijlage meestuurt. Daarin zet hij haarfijn de problematiek uiteen en komt met voorstellen voor verbetering. Opvallend is dat Vollenbroek de wens uitspreekt dat woningbouwprojecten, dijkverzwaringsprojecten, windmolenparken et cetera met voorrang moeten én kunnen vlotgetrokken.

Een greep uit de oplossingen die Vollenbroek in de brief aanreikt:

• In de pers is van zowel de zijde van het bedrijfsleven als van de kant van enkele milieuorganisaties het idee geopperd voor een noodwet. Vollenbroek ondersteunt deze suggestie. 'Een noodwet zou een aantal belangrijke projecten op de korte en middellange termijn weer vlot kunnen trekken.'
• Recent is ook een bestemmingsplan bij Roermond door de rechter vernietigd. Dit had volgens Vollenbroek eenvoudig voorkomen kunnen worden door in het bestemmingsplan op te nemen dat alleen met stikstofvrije energiebronnen mag worden verwarmd. Alle nieuwbouw in Nederland moet en kan volgens hem stikstofvrij (dat wil zeggen zonder emissies van NOx) worden gebouwd. 'Dit is een voorbeeld van een maatregel die in bijvoorbeeld een noodwet kan worden geborgd';  
• Of er nu een PAS 2.0 komt of een noodwet: er moeten volgens Vollenbroek bindende en zekere maatregelen instaan, die naderhand niet tegen kunnen vallen. 'Maatregelen die moeten leiden tot daling van de stikstofdepositie moeten dus zijn uitgevoerd én de depositiedaling moet zijn bereikt voordat een project kan worden uitgevoerd';
• Vollenbroek doet in de brief een voorschot op de update van het Aerius-model, dat vandaag geherlanceerd is en waarin de mogelijkheid is opgenomen om te salderen. Volgens hem moet er niet gesaldeerd worden. 'De rechten van stoppende boeren dienen door de overheid te worden opgekocht en volledig uit de markt te worden gehaald. Hiervoor is zelfs geen noodwet nodig';
• Hetzelfde geldt voor het terubrengen van de snelheid op snelwegen, dat moet volgens Vollenbroek gebueren, en ook daar is geen noodwet voor nodig; 
• De veehouderij moet als grootste bron van stikstofdepositie (45%) en de Nederlandse ammoniakemissie (90%)' volgens Vollenbroek fors gesaneerd worden; 
• Het opheffen van de veehouderij in het veenweidegebied maakt het volgens Vollenbroek mogelijk om de voortdurende waterpeilverlagingen daar te staken. 'Bijkomend voordeel van het opheffen van de veehouderij op veengrond is de forse afname van de CO2-uitstoot door veenoxidatie', aldus Vollenbroek, 'zo’n 2 procent van de totale Nederlandse uitstoot van broeikasgassen, stelt het PBL. Hij voegt daaraan toe dat bij een hoger waterpeil wel degelijk een extensieve rundveehouderij kan functioneren, gericht op een meer kwaliteitsgericht marktsegment';
• Vollenbroek stelt voor om rechten op te kopen van boeren dichtbij Natura 2000-gebieden. 'Daarbij dient te worden gefocust op specifieke regio’s die nu extreem zwaar belast zijn';
• Stel een moratorium in voor heel Nederland voor de uitbreiding en bouw van (nieuwe) kippen-,varkens- en geitenstallen;
• 'Vertaal' de visie van het kabinet naar een circulaire landbouw naar een concreet stappenplan met de benodigde financiering;
• Plant bomen die veel CO2 opnemen op vrijkomende akkers. Maak werk van het Actieplan Hout en Bos;
• Stop het toekennen van nieuwe subsidies aan bestaande en nieuwe biomassacentrales, evenals aan kolencentrales die worden omgebouwd naar biomassacentrales;
• Stop met het toekennen van nieuwe subsidies aan installaties met significante stikstofemissies;
• Sluit alle kolencentrales zo vroeg mogelijk en voorkom dat ze verder gaan als houtgestookte biomassacentrales. Tot die tijd dient de NOx-emissie op de zeer korte termijn te worden gehalveerd;
• Scherp de normen in het Activiteitenbesluit voor NOx- en fijnstofemissies flink aan voor zowel kolencentrales als biomassacentrales en maak serieus werk van handhaving;
• Et cetera

Ook interessant: Omgevingsrechtadvocaat: 'Geen zorgen om Schiphol. Vluchten legaliseerbaar'