Het staat er echt. Op pagina 17 van de Ontwerp NOVI: ‘Niemand kan voorspellen hoe Nederland er in 2050 daadwerkelijk uitziet. We weten dat sommige maatschappelijke en technologische ontwikkelingen van grote invloed zullen zijn op onze leefomgeving. Sommige kunnen we beïnvloeden, andere komen onstuitbaar op ons af. Maar hoe, en in welke mate? Veel relevanter voor nu is de vraag in wat voor land we zouden willen leven.’ Het hoofdstuk waar dit in staat, mag dan de titel ‘Toekomstperspectief’ hebben, ik moest direct aan Kodak denken, dat rond de eeuwwisseling de digitaliseringslag miste en binnen tien jaar failliet ging. Terwijl ze nog steeds de beste filmrolletjes van de wereld maakten.
Nieuwe industriële revolutie
Want ook de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is een goed stuk werk. Het schetst een Nederland waar ik wel wil leven. Het biedt een duurzaam perspectief, zoals de cover al verraadt. Maar hoe realistisch is dat perspectief, als je geen rekening houdt met het feit dat we middenin een industriële revolutie zitten die onze steden en ons ommeland ingrijpend gaat veranderen? En het klopt, hoe dat gebeurt, weten we niet precies. In ons project Smart Stedenbouw onderzoeken we met ruim 20 partners (publieke en privaat) wat die impact kan zijn. Dat doen we vanuit een zelfde soort ambitie als de NOVI: een gezond stedelijk leven. We signaleren daarbij kansen en bedreigingen.
Om bij de kansen te beginnen: digitalisering en technologisering bieden nieuwe mogelijkheden om de grote opgaven waar onze steden en ons land voor staan, het hoofd te bieden. Zo kunnen we bijvoorbeeld veel preciezer omgaan met wateroverlast en kunnen we onze middelen veel efficiënter inzetten, waardoor er minder verspilling ontstaat. Bij het halen van de duurzaamheidsdoelstellingen uit de NOVI is digitalisering nu al onmisbaar. Maar er zijn ook bedreigingen: we hebben de afgelopen jaren veel ruimte gegeven aan het tech-bedrijfsleven. Google Maps heeft directe invloed op de drukte op onze wegen en het gebruik van ons openbaar vervoer. Als daar morgen een nieuw algoritme wordt gebruikt, beïnvloedt dat onze filedruk direct.
Meer dan 'techniekjes'
De impact op onze ruimtelijke ordening wordt enorm. Een paar voorbeelden: door digitalisering is de functie van winkels in korte tijd radicaal veranderd. Door digitalisering kunnen we slimme netwerken bouwen die redelijk autonoom kunnen omgaan met energie, mobiliteit en data. Door digitalisering kunnen burgers de geluidsmetingen controleren, waardoor de opening van de Lelystad Airport ernstig is vertraagd. En wordt en passant duidelijk dat de rolverdeling tussen overheid en burger is veranderd. En ook die tussen overheid en bedrijfsleven trouwens.
En dat is nog maar het begin. De werkelijke impact van digitalisering en technologisering wordt veel groter, als gevolg van iets dat technological mediation heet (hier een goede video die het begrip uitlegt). In het kort: techniek verandert de manier waarop we naar de wereld kijken. De Ontwerp-NOVI negeert dat fenomeen totaal en doet alsof technologisering alleen maar gaat over techniekjes. Maar het gaat over een veranderende samenleving. De grootste verandering is dat er op dit moment een generatie opgroeit, die niet alleen nog nooit een fotorolletje heeft verwisseld, maar die vooral helemaal niet meer kan begrijpen waarom er vroeger zo weinig foto’s werden gemaakt. En precies dat is de generatie waar de NOVI voor wordt geschreven.
