Door: Dewi van Deurzen. Dit is een publicatie uit vakblad Stedelijk Interieur.
5G is de vijfde generatie draadloze mobiele netwerktechnologie, de opvolger van 4G. De verwachting is dat dit nieuwe netwerk honderden keren sneller is en nog betrouwbaarder is dan 4G. Het 5G netwerk kan straks voor allerlei aspecten in onze samenleving worden toegepast. In de ‘slimme gezondheidszorg’ kunnen bijvoorbeeld operaties op afstand worden uitgevoerd en in het verkeer kan een betere doorstroming worden gerealiseerd. Ook kan meer gebruik gemaakt worden van augmented reality, virtual reality en hologrammen.
Meer zenders in de stad
In de openbare ruimte zijn nu al steeds meer apparaten die verbonden zijn en communiceren via netwerken, zoals verkeerslichten en beveiligingscamera’s. De komst van 5G in combinatie met dit ‘Internet of Things’ kan onder meer bijdragen aan een betere afstemming van het verkeer, minder files en minder luchtvervuiling. Om de hoge snelheden te kunnen halen die het 5G netwerk belooft, moet met een hogere frequentie worden uitgezonden. Dit gaat echter ten koste van het bereik van de antennes. Om een dekkend netwerk te krijgen, moeten daarom meer antennes geplaatst worden. Naar verwachting zijn hier 5 tot 10 keer zoveel antennes voor nodig.
De vraag is hoe 5G zich daarmee fysiek in de stad manifesteert. Volgens Frank Vieveen, Programmamanager Smart City van de gemeente Rotterdam, is nog niet bekend hoe de antennes eruit komen te zien, maar wordt de dichtheid in de openbare ruimte hoe dan ook groter. De zenders kunnen bijvoorbeeld geplaatst worden op gebouwen, in bushokjes of op slimme lantaarnpalen. Sommige antennes zullen zichtbaar zijn, anderen worden meer verborgen opgesteld.
De gemeente Rotterdam vindt het belangrijk dat de antennes niet te groot en opvallend in het straatbeeld aanwezig zijn. De gemeente heeft op dit moment een antennebeleid in de maak, dat eind 2019 af moet zijn. Het antennebeleid moet duidelijkheid geven aan telecompartijen. ‘Wat er exact in het antennebeleid komt te staan, wordt vanuit verschillende invalshoeken bekeken. Wat zijn do’s en don’t ten aanzien van de plaatsing van antennes? Wat wordt de maximale verdichting van het aantal antennes? En hoe moeten de antennes gemonteerd zijn? Maar ook: hoe gaan we de uitrol van het netwerk als gemeente faciliteren?
(tekst gaat verder na kader)
1. 5G vraagt om een grotere dichtheid van zendmasten. Dat betekent een nieuwe ruimteclaim;
2. 5G maakt het mogelijk veel meer omgevingsdata te verzamelen, waarmee een exact inzicht ontstaat in de ‘toestand’ waarin het openbaar gebied zicht bevindt. Door de grote rekenkracht biedt 5G bovendien de mogelijkheid omgevingswaarden real life te monitoren, waar gerichte acties aan gekoppeld kunnen worden om ongewenste situaties niet nog verder uit de hand te laten lopen;
3. 5G kan het werk van de openbare ruimtebeheerder omkeren: van reparateur achteraf tot proactieve beheerder die meeschrijft aan algoritmen die de omgevingskwaliteit op voorhand borgen;
4. 5G betekent niet alleen iets voor de beheerder: de nieuwe virtuele laag kan de beleving van de openbare ruimte compleet op zijn kop zetten: van het toevoegen van elementen op basis van augmented reality tot een besef van overheden en ondernemers dat binnensteden een kwaliteitsslag nodig hebben om te kunnen concurreren met ‘virtuele binnensteden’ zoals Amazon en Ebay;
5. 5G vergroot de reactiesnelheid tussen twee punten a en b in bijna vijftigvoud, wat een revolutie kan ontketenen in autonoom vervoer. Dit kan een enorme impact hebben op het gebruik van de openbare ruimte.
5G maakt exactere metingen mogelijk
Door apparaten, toepassingen en objecten te koppelen aan internet, kunnen met behulp van sensoren metingen worden uitgevoerd in de openbare ruimte. Openbare ruimtebeheerders maken daar nu al gebruik van. Sensoren meten bijvoorbeeld de conditie van wegen en zien precies wanneer onderhoud aan het wegdek moet worden uitgevoerd. Met behulp van 5G-technologie kunnen méér sensoren geplaatst worden, waardoor metingen gerichter en bovendien realtime kunnen worden uitgevoerd. Het maakt het bijvoorbeeld mogelijk om exacter te meten hoe hoog de concentratie vervuiling in oppervlaktewater is en kan aantonen waar de vervuiling precies vandaan komt. Ook voor bomen kunnen exactere metingen uitgevoerd worden en kan gericht worden gemeten hoe gezond een boom is. Heeft de boom behoefte aan meer voedingsstoffen? Dan kan daar direct op ingespeeld worden.
Volgens René Visser van telecom- en kabelbedrijf VodafoneZiggo betekent 5G niet alleen meer rekensnelheid, maar ook dat de “latency” toeneemt. Dat is de snelheid om data te transporteren. ‘Als je van afstand een auto bestuurd op 4G, dan heb je 140 milliseconden vertraging. Met 5G neemt die vertraging tot 3 milliseconden af. Dat betekent voor autonoom vervoer het verschil tussen en ongeluk of geen ongeluk. 5G kan daarom ook een revolutie ontketenen in autonoom vervoer. En daarmee op het gebruik van de openbare ruimte'. Visser stelt dat 5G een aardverschuiving teweeg gaat brengen in het duurzaam beheer van de openbare ruimte, doordat processen efficiënter kunnen worden ingericht.’
De ‘updatable city’
Wat die aardverschuiving kan betekenen, schetst Jan-Willem Wesselink van de Future City Foundation – een netwerk van bedrijven en overheden dat zich bezighoudt op het raakvlak van digitalisering en stedelijke ontwikkeling. ‘Steden veranderen langzaam in netwerken. En wanneer de stad een netwerk wordt, kan de stad ook heel flexibel worden. Objecten kunnen zich op basis van informatie uit het netwerk dan makkelijk aanpassen aan hun omgeving'.
De ontwikkeling van het 5G-netwerk betekent dat complete steden straks verbonden zijn. Dit maakt futuristische dromen mogelijk, zoals drones die pakketjes bezorgen en straten die ‘dicht gaan’ als de luchtkwaliteit terug loopt. Wesselink voorziet een stad als een soort besturingssysteem, dat een update kan krijgen. ‘Je krijgt dan een “updatable city”. Als objecten of processen niet goed functioneren, kun je dat updaten en veranderen’.
Omgekeerd beheer
De komst van 5G verandert volgens Wesselink het werk van de openbare ruimte-beheerder, dat kan worden ‘omgedraaid’. Sensoren kunnen bijvoorbeeld aangeven wanneer een object kapot is. ‘Vroeger moest de beheerder in een straat controleren of alle lampen het nog deden. Nu kan de lamp zeggen: ‘ik doe het niet’. Daarmee draai je de beheerfunctie om. Dit is veel efficiënter en kan leiden tot kostenbesparingen’. Beheren met 5G betekent volgens Wesselink dat de beheerder meer aan zet komt en zijn werk daarmee nog belangrijker wordt dan het al is. ‘Als we naar een “updatable city” gaan en de openbare ruimte straks geüpdatet kan worden, kan de beheerder letterlijk aan de knoppen draaien. De beheerder is dan mogelijk betrokken bij de updates en het schrijven van de algoritmes’.
Madonna op de Grote Markt
Door de hogere bandbreedte van 5G kan straks meer gebruik gemaakt worden van virtual reality, augmented reality en hologrammen. Het toepassen van augmented reality in stedelijke ontwikkeling maakt het onder meer mogelijk om bouwplannen visueel te maken. ‘Op een bouwplaats kun je met augmented reality laten zien wat er komt, je kunt eromheen lopen en zien wat het effect is’, vertelt Frank Vieveen. Bovendien is Rotterdam bezig met het maken van een digitale kopie van de stad. Eén van de doelstellingen hiervan is om dit op straat te kunnen projecteren, zodat je kunt zien wat er onder de grond ligt. Dit is handig om nauwkeurige berekeningen te kunnen maken voor bouwplannen.’
Deze nieuwe toepassingen gaat er volgens René Visser ook voor zorgen dat de openbare ruimte in de toekomst een andere betekenis krijgt. Visser spreekt van de ‘future of entertainment’. Door hologrammen toe te voegen aan de fysieke openbare ruimte, kunnen bijvoorbeeld live concerten geprojecteerd worden. ‘Dan zie je Madonna live geprojecteerd op de Grote Markt in Haarlem, terwijl zij ergens anders optreedt. Concerten gaan steeds meer op deze manier plaatsvinden. 5G brengt meer plezier in ons leven, doordat er meer mogelijkheden zijn’.
Jan-Willem Wesselink denkt ook dat mensen de openbare ruimte door 5G op een andere manier zullen beleven, maar niet perse door augmented reality. ‘Door digitalisering is het nu al steeds minder noodzakelijk om naar de stad te gaan. We gaan alleen nog als we ook écht willen. 5G kan er voor zorgen dat het nóg meer een keuze wordt of mensen fysiek in de stad aanwezig zijn’. Wesselink verwacht door deze ontwikkelingen meer concurrentie tussen plekken in de openbare ruimte en een nog expressievere inrichting. Dit kan dan weer leiden tot een tegenbeweging: ‘Steeds minder plekken worden saai en prikkelarm, waardoor er naar verwachting een behoefte ontstaat aan plekken die rust en tegenwicht bieden. Het draait niet alleen maar om efficiëntie. Je wilt af en toe ook in de zon zitten’.
