Vroeger bood het ‘Hoofdbedrijfschap Detailhandel’ (HBD) inzicht in de status quo op de detailhandelmarkt. Het HBD was een zogenoemde publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie. Daardoor was iedere onderneming in de detailhandel verplicht aangesloten á €80/jaar. Eind 2013 staakte het HBD haar activiteiten als gevolg van het kabinetsbesluit om product- en bedrijfschappen op te heffen.

Open source platform

Sinds het einde van het HBD is de informatievoorziening rond de detailhandel versnipperd. StiDEM (Stichting Detailhandelseconomie en Maatschappij) wierp zich op als hoeder voor het behoud van basisinformatie over de detailhandel, Locatus monitort de ontwikkeling van het winkeloppervlak en een keur aan adviseurs en databoeren sprongen in het gat dat het HBD naliet. Van één centraal verzamelpunt betreffende registratie van plancapaciteit voor nieuwe winkels, winkelleegstand, koopstromen en ander cruciale informatie was geen sprake meer. En dat in een tijd waarin de sector ondanks economisch herstel feitelijk nog steeds in een crisis verkeert.

Dat was ook de reden dat het ministerie van Economische Zaken pakweg vier jaar terug het initiatief nam tot een landelijke Retailagenda. Brancheorganisaties, overheden en vastgoedpartijen formuleerden onder deze vlag in totaal 21 agendapunten die voortborduurden op bestaande initiatieven.

Een van die agendapunten was de totstandkoming van een goede centrale informatievoorziening. Hierin brengen de partners van de Retailagenda alle beschikbare kennis en data over ontwikkelingen in de retailbranche en over winkelstraten- en gebieden op een eenduidige manier bijeen op een online kennisplatform.

Faillissement V&D

‘Het bleek best complex en lastig om die afspraken na te komen’, repliceert voorzitter Marijke van Hees van de Retailagenda. ‘Er was onder meer discussie over de vraag hoe je omzet het beste kunt meten, tel je ook de online verkopen mee bij een fysieke winkel? De wens is om bankgegevens van de winkels te gebruiken, maar dat leverde discussies over privacy op. Ook waren er verschillen van opvatting wat provinciaal onderzoek naar koopstromen in moet houden.’

Het proces kwam in een stroomversnelling nadat de V&D op de fles ging. ‘Partners raakten overtuigd van de noodzaak van eenduidige definities en dataverzameling en de snelheid waarmee dit tot stand moest komen.’

De Nederlandse Raad voor Winkelcentra (NRW) ging aan de slag met het begrippenkader, Locatus, Thuiswinkel.org, het Kadaster en Platform31 haakten aan en er kwam een subsidie van het Detailhandelsfonds voor het ontwikkelen van een website.

Bricks and clicks

Tegelijk werkten brancheorganisatie INretail voor non-food detailhandel en belangenvereniging voor Nederlandse webwinkels Thuiswinkel.org– beiden partner van de Retailagenda – samen met andere retailbranche-organisaties aan het idee van een landelijk kennisplatform. Het platform Retail Insiders, zoals vandaag gepresenteerd, is dan ook een belangrijk initiatief vanuit de retailbranche, benadrukt Marcel Evers van INretail, drijvende kracht achter het project. ‘Wij waren al lang actief met StiDEM (zie boven) en hebben binnen Retailagenda aangeboden om deze klus op de pakken’. Dat een online concurrent als Thuiswinkel.org mede-initiatiefnemer is van Retail Insiders, vindt Evers niet vreemd. ‘Bricks and clicks liggen steeds meer in elkaars verlengde. Ook leden van INretail doen steeds meer online. Ik vind het eigenlijk heel logisch dat wij samen optrekken’. Ofschoon Retailinsiders nu vooral leunt op INretail en Thuiswinkel.org in samenwerking met andere retailbranch-organisaties, ondersteunen de vastgoedsector, gemeenten en provincies het project, benadrukt Evers. Ook de hogescholen zijn aangehaakt met hun Retail Innovation Platform en de Retailagenda zelf is eveneens prominent op het platform aanwezig.

Online supermarkt

Retail Insiders geeft sinds vandaag via een dashboard inzicht in de omzetontwikkeling, exploitatiegegevens, koopstromen en leegstand, maar ook in macro-economische trends die impact hebben op het winkelgedrag van mensen. Hier kunnen de retailsector maar ook zeker ruimtelijke beleidsambtenaren van gemeenten kennis van nemen. ‘Als de online supermarkt écht doorzet, kan dit grote consequenties hebben voor de ruimtereserveringen die een gemeente moet doet. Misschien verschuift de vraag van meer ruimte voor fysieke winkels wel naar meer ruimte voor afhaalpunten en moet daar beleidsmatig ruimte voor worden gecreëerd.’

Evers ziet net als Marijke van Hees (lees ook: Ruimtelijke interventies in winkellandschap onvermijdelijk) een verdere inkrimping van de winkeloppervlakte als belangrijke voorwaarde om de retailbranche – goed voor 700.000 (indirecte) banen – gezond te houden. Maar waar zit precies de lucht, waar ga je meters uit de markt halen, waar ga je herbestemmen? ‘Het is zo makkelijk beleid te maken in een groeimarkt. In een krimpmarkt zal je elke pijnlijke beslissing duidelijk moeten motiveren. Daarvoor zijn goede data onontbeerlijk.’

135 woonboulevards

Retail Insiders is nog niet af. ‘We brengen nu vooral landelijke cijfers in beeld. Maar als je regionaal beleid wil maken moet je cijfers op provinciaal- en het liefst lokaal niveau hebben.’ Daarom hoopt Evers dat er snel nieuwe partners aansluiten, zoals provincies, gemeenten en vastgoedpartijen. ‘Welke steden worden wel bezocht, welke niet. Welke winkelgebieden perspectief hebben, welke niet. Met goede data kun je gericht beleid maken en sturen, liefst in regionaal verband afgestemd’.

Van die afstemming was in het verleden weinig sprake. ‘Nederland telt 135 woonboulevards. Ik stel me altijd voor hoe die in het verleden met een passer met een cirkel van 20 kilometer op de kaart zijn ingetekend om vast te stellen hoeveel consumenten er in hun catchment area zitten. Maar die cirkels overlappen elkaar. Ik denk dat op gegeven moment elke consument wel drie keer is meegeteld.’ Middelgrote steden die zich afgelopen jaren een veel te grote regiofunctie hebben toebedacht gaan het de komende jaren volgens Evers moeilijk krijgen.

Agenda 2020: saneren

‘Met een beetje goede politieke wil is overaanbod op de detailhandelmarkt aan te pakken”, zegt Van Hees. ‘Maar saneren is tien keer zo lastig. Dan is het essentieel goede cijfers te hebben. Retail Insiders biedt de helpende hand.’

En gesaneerd moet er worden. Onlangs bleek uit het Randstad Koopstromenonderzoek 2018 dat online shoppen vooral middelgrote centra raakt. Ook zette in 2018 volgens I&O Research, uitvoerder van het koopstromenonderzoek, de eerder ingezette trend van online shoppen onverminderd door. Dit geldt met name voor de dagelijkse boodschappen waar tussen 2016 en 2018 het online aandeel verdubbelde van 1,6% naar 3,1%. Ook voor zogeheten niet-dagelijkse producten zoals kleding en elektronica groeide de online verkoop van 20,6% naar 24,2%.

Afgelopen jaar daalden de winkelhuren landelijk gezien met 2,1%, rapporteerde internationaal vastgoedadviseur JLL onlangs. Volgens Sven Bertens, head of research & strategy bij JLL is het einde van de prijsdalingen in de retail nog niet in zicht.