Door Jaqueline van Reijsen. Dit artikel verscheen eerder in vakblad ROm. ROm is gratis voor ambtenaren ruimte, infrastructuur en milieu bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. Word nu abonnee.
Hoe los je de wachtlijst op voor betaalbare woningen én voorkom je tegelijk dat je bouwt voor leegstand in de toekomst? Voor deze uitdaging stond Eric Hercules een paar jaar geleden als wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling en Duurzaamheid: ‘Net als veel andere gemeenten heeft Texel te maken met een tekort aan sociale huurwoningen. Voor starters, eenpersoonshuishoudens en ouderen die langer zelfstandig wonen, en voor al die mensen die Texel nodig heeft om banen te vervullen in het groeiende toerisme. Op Texel alleen al zijn driehonderd mensen actief op zoek naar een woning, het liefst grondgebonden met een tuintje erbij.’
Tijdelijkheid
Zit Texel nu nog in een periode van groei, over twintig jaar krijgt het eiland volgens de prognoses te maken met krimp van het aantal huishoudens. Wethouder Hercules: ‘De standaard reflex bij woningnood is op de klassieke manier huizen bouwen. En als de krimp echt toeslaat, worden wijken afgebroken zoals in Oost-Groningen en Limburg. Daarom zochten we samen met woningcorporatie Woontij naar een duurzamere oplossing, door te bouwen voor de tijdelijkheid. En dan niet voor een paar jaar zoals studentenwoningen, maar voor een periode van twintig jaar. De gemeente heeft deze beperking op voorhand opgenomen in het bestemmingsplan. Zo kunnen we met het bouwen van flexibele woningen voorzien in de vraag van vandaag én in de woonwensen van morgen.’
Belangrijk uitgangspunt is duurzaamheid, vertelt Eric Hercules. Texel wil in 2020 energieneutraal zijn. ‘Te vaak is duurzaamheid bij nieuwbouw alleen gefocust op gasloos en energiezuinig. Hier betekent het ook zorgvuldig omgaan met het landschap. In Buurtskap de Tuunen zijn de huizen zo nodig verplaatsbaar na twintig jaar en daarna nog jarenlang exploitabel op een andere plek. Ook zijn er minimale ingrepen nodig bij het bouwrijp maken van de grond en de aanleg van infrastructuur. Voorwaarde is namelijk dat het landschap mooi blijft, ook als een deel van de huizen weggaat als ze niet meer nodig zijn. Dan blijven behalve de permanente woningen geen asfaltwegen achter, maar schelpenpaadjes. Die zijn bovendien sneller aan te leggen en goedkoper, waardoor minder investeringen nodig zijn. Door duurzaamheid breder dan energie te vertalen, komen we op nog mooiere oplossingen.’
Gemeenschapszin
Buurtskap de Tuunen gaat niet alleen om anders bouwen, maar ook om anders durven wonen. Gemeenschapszin staat daarin centraal volgens directeur Jan van Andel van woningcorporatie Woontij. ‘Dat zie je aan de manier waarop de huizen straks in woonerven in het landschap staan. Niet alle woningen krijgen een eigen tuintje. Mensen moeten tuinen en landschap delen. Daar moet je wel mee om kunnen gaan.’
Ook de integratie van twintig zorgwoningen voor jongeren en demente ouderen is een voorbeeld van gemeenschappelijkheid. En gezamenlijke voorzieningen als een speelplek, autostalling of volkstuin, die bewoners samen gaan beheren. Van Andel: ‘Hoe mensen dat gaan doen, weten we nog niet. Daarvoor organiseren we vanuit Woontij een aantal sessies met bewoners. Maar we laten het vooral ontstaan. Je kunt vanuit het ontwerp wel sturen hoe mensen met elkaar omgaan. Zoals bij de hofjes in steden waar bewoners allemaal uitkijken op een gemeenschappelijke binnentuin.’
Voor de oorsprong van deze nieuwe manier van denken, verwijst wethouder Eric Hercules naar de Internationale Architectuur Biënnale in 2014. ‘Hier bogen we ons over de vraag hoe je balans houdt tussen ambities in duurzaamheid, toerisme en landschap. Iedereen wil dat Texel een mooi eiland blijft. Zo kwamen we uit op het gecombineerd denken: zoeken naar ruimte voor wonen én duurzaamheid én toerisme, juist door behoud van het mooie landschap dat het eiland zo aantrekkelijk maakt. Dit principe ligt aan de basis van ons plan voor flexibele woningen in een woonlandschap.’
Innovatieve oplossingen
Ook de manier van aanbesteden heeft geholpen, aldus Hercules. ‘Als je voldoende ruimte geeft, komt de markt met innovatieve oplossingen. Bij het aanbesteden van de openbare verlichting waren onze eisen: licht waar nodig en volledige energieneutraliteit. En nu liggen er drijvende zonnepanelen in de bassins van de rioolwaterzuivering. Een mooi voorbeeld van een duurzame oplossing zónder aantasting van het landschap.’ Op dezelfde manier heeft Woontij de markt om oplossingen gevraagd voor tijdelijk wonen, vult corporatiedirecteur Jan van Andel aan. ‘Met als resultaat het idee van verplaatsbare, energiezuinige woningen die betaalbaar zijn én rendabel met een exploitatietermijn van minstens veertig jaar. De huurprijzen zijn te vergelijken met die van klassieke energiezuinige bouw.’
Flexibel bouwen is goedkoper en levert ook tijdswinst op. Vanaf april werden de eerste woningen geplaatst, nadat de prefabdelen per schip en vrachtwagen werden aangevoerd. Ook het bouwrijp maken nam veel minder tijd in beslag, laat de wethouder weten. ‘Hoe gaaf is het dat er voor honderd mensen met lage inkomens zo snel huizen beschikbaar zijn?’ Van Andel ziet als bijkomend voordeel dat de doorstroming weer op gang komt. ‘Bestaande woningen komen eerder vrij en de wachttijd voor een sociale huurwoning kan omlaag.’
Voorbeeldfunctie
Kan dit ook op andere plekken? Jan van Andel denk van wel. ‘Snel flexibele woningen neerzetten met een beperkte infrastructuur, dat geeft zowel kansen voor krimpgebieden als voor plekken waar snel duizenden huizen nodig zijn.’ Eric Hercules noemt de voordelen van een eilandmentaliteit en de kleine schaal, die dit op Texel mogelijk maakt. ‘De lijnen zijn kort en de sociale verbanden sterk. Je zit meteen met de juiste mensen aan tafel. Natuurlijk heb je ruimte nodig. En de juiste partner, zoals een corporatie die dit samen met de gemeente organiseert en beheert.’ Woontij heeft de nek uitgestoken voor een plan waarvan in het begin niet duidelijk was welke eindvorm het zou krijgen, vindt de wethouder. ‘Misschien heeft het ook te maken met ons rebelse karakter. Als we iets willen, dan gaan we ervoor.’
