Dit artikel verscheen eerder in vakblad Stedelijk Interieur. Vraag hier een gratis proefexemplaar aan.

In 2007 werd het Rotterdamse Kralingse Bos, inclusief de Kralingse Plas, verkozen tot beste openbare ruimte van Nederland. Het project won de Stedelijk Interieur Waardering 2007. Het Kralingse Bos sprong er voor de jury uit vanwege de intensieve samenwerking tussen ontwerpers, beheerders en gebruikers. Er werd destijds ingezet op de ontwikkeling en verbetering van de ecologische structuur van het bos. Er werden veel nieuwe projecten gerealiseerd, zoals de vistrap (onderdeel van de verbetermaatregelen van het water van de Kralingse Plas). Nu, ruim 10 jaar later, ligt de nadruk op beheer en behoud van het populaire stadspark. En zijn er een aantal nieuwe uitdagingen bij gekomen. De grondwaterstanden stijgen waardoor het bestaansrecht van boomsoorten, vooral de beuk, bedreigd wordt. Bovendien heerst er in heel Europa een essenziekte, ook in het Kralingse Bos. Daarnaast wordt het park nu intensiever gebruikt dan 10 jaar geleden doordat het aantal (grootschalige) evenementen is toegenomen. Genoeg te doen dus voor de beheerders. Hoe staat het er een decennium later voor met het stadspark dat in 2007 de award voor beste openbare ruimte van Nederland won?

Chic wandelbos en recreatiegebied

‘Het belangrijkste nu is het toekomstbestendig maken van het Kralingse Bos’, vertelt Niels Harteveld, werkzaam bij de gemeente Rotterdam en verantwoordelijk voor het dagelijkse beheer van het Kralingse Bos inclusief de plas. Samen met zijn collega Petra van Rijswijk, integraal beheerder van de buitenruimte in Rotterdam, maak ik een boswandeling door het grootste stadspark (‘eigenlijk is het geen bos’) van Rotterdam. Het Kralingse Bos ligt in het gebied Kralingen- Crooswijk en is 250 hectare groot, waarvan 100 hectare water, 100 hectare bos en 50 hectare open ruimtes zoals grasvelden en ligweiden. In 1928 werd de eerste boom van het bos geplant en in 1938 kreeg het bos een eigen bestemmingsplan. Het oostelijke deel werd een chic wandelbos voor de welgestelde bewoners van Kralingen, terwijl het westelijke gedeelte ingericht werd als recreatiegebied voor de arbeiders uit Crooswijk. Deze tweedeling, tussen rustig wandelbos en recreatiegebied, bestaat nog steeds.

Tegenwoordig wordt het Kralingse Bos, inclusief de plas, bezocht door circa drie miljoen bezoekers (Rotterdammers en niet-Rotterdammers) per jaar om te wandelen, joggen, trainen, zwemmen, barbecueën, fietsen, skaten, paardrijden, vissen (met vergunning), varen en voor kleine en grote evenementen. Jaarlijks vinden er ongeveer tien grote evenementen plaats waar vijf- tot tienduizend bezoekers op afkomen, waaronder Boothstock Festival voor danceliefhebbers en het Kralingse Bos Festival op Koningsdag. Kortom, het stadspark is zowel een plek voor wandelaars die zich even terug willen trekken in de natuur als voor hen die lekker willen dansen op een festival. ‘Maar het bos is ook de plek van veel plant- en diersoorten. Als beheerders beschermen wij ook de ecologische waarden van het bos’, vertelt Petra van Rijswijk.

Verzuipende beuken en stervende essen

Een aantal van die ecologische waarden staat momenteel onder druk. Zo kampt het Kralingse Bos met een waterprobleem. Wandelend door het bos vallen de omgevallen bomen op, een gevolg van de toenemende grondwaterstanden. In een natte bodem kunnen bomen geen houvast vinden. Bij te veel wind waaien ze simpelweg om, wat massaal gebeurde tijdens de storm afgelopen januari. ‘Er zijn toen tweehonderd bomen omgewaaid. En dat is veel. Vanwege de veiligheid moest ons kantoor, dat aan de rand van het bos zit, geëvacueerd worden en moesten we het bos tijdelijk  afsluiten voor bezoekers. Gelukkig is er niemand gewond geraakt. Maar het gaat je wel aan het hart dat een storm zoveel bomen kost’, vertelt Petra van Rijswijk.

Veiligheid staat hoog in het vaandel bij de beheerders. Risicobomen worden gekapt zodat bezoekers met een gerust hart in het bos kunnen vertoeven. Harteveld legt uit waar het waterprobleem vandaan komt en wat de gevolgen zijn: ‘Deels is het probleem toe te kennen aan klimaatverandering. We merken dat regenbuien steeds heviger worden. In een korte periode valt veel regen. Dit water kan nergens heen, de riolen zitten vol, waardoor de grondwaterstanden stijgen. Bovendien is het bos aangelegd op veengebied, waardoor het verzakt. Hierdoor wordt de bodem dus steeds natter.’ De greppels in het bos dienen voor een goede waterafvoer.

De afgelopen jaren heeft een herprofilering van de greppels plaatsgevonden om dit proces beter te laten verlopen. Daarnaast komt er een onderzoek dat de toekomst van de verschillende bosplantsoenpercelen onder de loep neemt. Hoewel het Kralingse Bos erg natuurlijk lijkt, is het bos aangelegd en is de perceelindeling goed doordacht. Van Rijswijk: ‘Dit jaar gaan we een groot onderzoek laten doen naar hoe we het bos klimaatadaptief kunnen maken. Hoe moeten we omgaan met de steeds hoger wordende grondwaterstanden? Welke boom- en plantsoorten overleven wel in een nat gebied? Hoe waarborgen we diversiteit? Kortom, hoe maken we het bos toekomstbestendig? Dit onderzoek moet als basis dienen voor een nieuw meerjarenbeheerplan.’

Want niet alleen de verzuipende beuken bedreigen de diversiteit van het Kralingse Bos, ook de uitstervende essen. Harteveld: ‘De essentaksterfte is een Europees probleem. Op termijn zullen de essen in het Kralingse Bos hierdoor verdwijnen. Er is geen middel beschikbaar om de bomen tegen de ziekte te beschermen of om aangetaste bomen te genezen.’

Steeds meer evenementen

Een andere uitdaging voor de beheerders is het toegenomen aantal evenementen in het bos. In 2007 waren dit er veel minder. ‘Het Kra lingse Bos is tegenwoordig een populaire eventlocatie. We krijgen veel evenementvergunningaanvragen binnen’, vertelt Harteveld. ‘Enerzijds moet je meegaan met de behoefte. Ook een deel van de politiek wil graag evenementen in het bos. Anderzijds staan we als beheerders op onze strepen. We moeten ook de ecologische functie beschermen. Daarom kunnen er niet te veel grote evenementen per jaar plaatsvinden.’ Wat betreft het beschermen van de grasvelden hebben ze een slim trucje toegepast in het Kralingse Bos. Van Rijswijk: ‘Onder een van de grasvelden – dat gebruikt wordt voor het grote jaarlijkse paardensportevenement CHIO – ligt een speciale constructie in de ondergrond die de bodem beschermt tegen verdichting. Door de speciale toplaag kan het gras na een evenement weer snel herstellen.’

Bestuurlijke veranderingen

Een andere verandering die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden, is dat de verantwoordelijkheid over het Kralingse Bos nu bij de centrale stad ligt in plaats van bij de deelgemeente Kralingen- Crooswijk. ‘In 2014 zijn we in Rotterdam gestopt met deelgemeenten. Toen de deelgemeente Kralingen-Crooswijk het nog voor het zeggen had, waren er meer financiën beschikbaar voor het Kralingse Bos. Nieuwe projecten waren makkelijker te realiseren. Nu gaat het geld vooral naar beheer en onderhoud’, vertelt Harteveld. Van Rijswijk vult aan: ‘Er zijn nu ook veel meer evenementen dan in de tijd van de deelgemeente.’

Gelukkig veranderen sommige dingen door de jaren heen niet. Wat de jury opviel in 2007 was de enorme betrokkenheid van gebruikers. En dat blijft onveranderd. Het Kralingse Bos heeft vandaag de dag nog steeds een sterke community van vrijwilligers die zich inzetten voor klein onderhoud. Harteveld: ‘Als dagelijkse beheerder heb ik heb veel contact met hen. Het is een hele standvastige en ervaren groep die dit al jaren doet. Ik vertrouw op hun oordeel. Ze snoeien en zorgen dat de paden begaanbaar blijven. Bovendien signaleren ze ook veel problemen, zoals zieke bomen. Deze groep is nog steeds van enorm belang voor het bos.’

Toekomstbestendigheid

Niet alleen de vrijwilligers zijn bevlogen, ook uit het gesprek met de beheerders wordt duidelijk dat de toekomst van het Kralingse Bos hen aan het hart gaat. Ze benadrukken daarom meermaals het belang van het onderzoek naar de toekomstbestendigheid van het bos. Aan het eind van de wandeling lopen we boswachter Gerard Katoen nog tegen het lijf. Met zijn fret, die de naam Tiny draagt, in zijn jas – ‘de kleinste ambtenaar van de gemeente Rotterdam die ingezet wordt om konijnen te vangen – neemt hij ons nog even mee naar de boswachtershut.

Hier zegeviert het verleden, met foto’s van voormalig boswachters aan de muur en hun uitgestalde uniformen en opgezette dieren, voormalig bewoners van het Kralingse Bos, in de vitrine. De boswachtershut dient als educatief centrum, voornamelijk voor kinderen. Hopelijk is over een aantal jaren in de boswachtershut te zien hoe het Kralingse Bos de stijgende grondwaterstanden en boomziekten overwon.