In sommige glastuinbouwgebieden staan ondernemers al in de startblokken, maar een versnipperde eigendomsstructuur en onduidlijkheid rond herverkaveling houden grootschalig ingrijpen in glastuinbouwgebieden vooralsnog tegen.
De glastuinbouw staat voor een aantal ingrijpende transities. Kassen moeten verduurzamen en klimaatbestendig worden gemaakt. Dat betekent bijvoorbeeld een nieuwe warmte-infrastructuur en meer ruimte voor waterberging. ‘Bedrijven moeten daarom goed nadenken over hoe ze verder willen en wat dat betekent voor de inrichting van glastuinbouwgebieden’, vertelt Leonie Claessen van LTO Glaskracht Nederland.
Laaghangend fruit
Er zijn in het verleden al een aantal initiatieven geweest om herverkaveling in de glastuinbouwgebieden te stimuleren. Zo is er de Coalitie Hot, waarbinnen publieke en private partijen onder voorzitterschap van oud-minister Cees Veerman en met geld van de Rabobank werken aan de herstructurering van de gebieden. In tuinbouwgebied Oostland (zie onder) is geprobeerd met aardgasbaten uit het Fonds economische structuurversterking (FES) de herinrichting op gang te brengen. ‘Maar het lukt niet’, zegt Claessen. ‘Veel ondernemers zijn bereid om te investeren in groei en vernieuwing, maar anderen wachten liever af. Zij hopen dat er later een goede kans voorbijkomt om hun bedrijven te verkopen. Alle ondernemers die bereid waren hun bedrijf te verkopen aan de buurman, hebben dat inmiddels wel gedaan. Het laaghangend fruit is eruit. Dat maakt herinrichting van de gebieden moeilijk.’
LTO Glaskracht Nederland pleit daarom voor een wettelijke herverkaveling. De Wet inrichting landelijk gebied (Wilg) lijkt daarvoor het aangewezen instrument. Maar de wet geeft de mogelijkheid niet om bebouwing wettelijk te verkavelen, dan alleen met toestemming van de eigenaar. De Tweede Kamer zoekt de oplossing in de Crisis- en Herstelwet (CHW). Een Kamermeerderheid steunde eerder dit jaar een motie van CDA en VVD om te onderzoeken om de Wilg onder de CHW te brengen. De bepaling over bebouwing kan dan tijdelijk worden uitgeschakeld voor de glastuinbouwgebieden.
Kabinet
Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ziet echter weinig in het plan. ‘Het verplicht herverkavelen van gebouwen is op dit moment niet een optie die ik verder wil onderzoeken’, schreef ze op 4 december in een brief aan de Kamer. De regering gaat ervan uit dat de herstructurering van glastuinbouwgebieden met bestaande instrumenten verder kan worden gebracht. Tot op heden is daar nog geen ervaring mee opgedaan, schrijft de minister. ‘Ook het onteigeningsinstrument is dus nog niet ingezet voor dat doel.’
CDA-Kamerlid Erik Ronnes, één van de initiatiefnemers van de motie is teleurgesteld in de reactie van het kabinet. Ronnes ziet niets in het onteigenen van glastuinders. ‘Onteigening is een laatste redmiddel, dat alleen kan worden toegepast als het echt niet anders kan. Daarmee is het niet geschikt voor het herstructureren van sterk versnipperde glastuinbouwgebieden. Bovendien duurt het te lang. Voor onteigeningen gelden procestijden van twee jaar, terwijl het voor de gebieden belangrijk is dat we snel tot resultaten te komen. Het benutten van de Crisis- en herstelwet is juist een goed gereedschap om kassen snel te moderniseren en kansen te creëren voor de branche. Ik heb van de minister nog geen echt gefundeerde argumenten tegen die aanpak gehoord.’
Investeringen
‘Onteigening lost niets op’, beaamt Claessen. ‘Het is een oplossing voor individuele ondernemers, niet voor een heel tuinbouwgebied. Bij een onteigening krijgt de tuinder geld, waarna hij vertrekt. Dat wil je niet. Met verkaveling hou je investeringen in het gebied. Voor ons is het ook belangrijk dat we niet inzetten op instrumenten om ondernemers hun bezit af te nemen. Dat willen we juist voorkomen. We willen gezamenlijk een verduurzamingsslag maken.’
Grootschalige herstructurering in de glastuinbouw is niet eerder vertoond. Ronnes: ‘Voor het CDA is het daarom zaak dat lokale overheden ervaring kunnen opdoen met herverkaveling in de glastuinbouw. De CHW biedt die experimenteerruimte. Bovendien kunnen we de resultaten dan meenemen in de Omgevingswet.’
Oostland
LTO Glaskracht Nederland ziet in het glastuinbouwgebied Oostland een goede kandidaat voor een pilotproject. Het gebied is ongeveer 1.500 hectare groot en omvat de gemeenten Lansingerland, Pijnacker- Nootdorp, Zuidplas en Waddinxveen. Bijzonder aan het Oostland is dat de infrastructuur met de FES-gelden al helemaal is gemoderniseerd. Ook zijn er al samenwerkingen opgezet voor nieuwe CO2- en warmtenetten. Toch blijft de herverkaveling in Oostland achter. Claessen: ‘Het is een gebied waar we al ruim tien jaar bezig zijn met keukentafelgesprekken en vrijwillige herstructurering. Een groot deel van de ondernemers in het gebied ziet het nut en de noodzaak in van een wettelijke herverkaveling. Toch zijn er allerlei redenen waardoor het toch steeds niet goed lukt. Ook de gemeenten zijn terughoudend, omdat ze al die tijd hebben ingezet op vrijwillige herstructurering.’
De markt lijkt dus klaar voor een wettelijke herverkaveling, terwijl de minister blijft vasthouden aan het onteigeningsinstrument. Het past in het beeld van het Rijk en de provincies die zich terugtrekken. De vraag is echter of modernisering van de glastuinbouw aan de markt kan worden overgelaten of dat meer regie nodig is.
Vrijwilligheid
‘De herinrichting van kassengebieden komt niet alleen ten goede aan de bedrijfsactiviteiten van de glastuinders, maar schept eveneens ruimte voor andere verbeteringen in bijvoorbeeld de structuur van de waterwegen, de energieopgave, et cetera’, zegt Jan Spijkerboer, senior adviseur bij het Kadaster. ‘Maar zo lang de wettelijke herverkaveling geen ruimte biedt om gebouwen te verplaatsen’, komt het aan op vrijwilligheid.’
Maar ondanks het feit dat eigenaren onderschrijven dat ingrijpen noodzakelijk is om tuinbouwgebieden toekomstbestendig te maken, zitten er altijd bedrijven tussen die een afwachtende houding aannemen, weet Spijkerboer vanuit zijn ervaring in het landelijk gebied. De eigendomssituatie in glastuinbouwgebieden in het Westland en Oostland is bovendien erg versnipperd. ‘Er hoeven maar enkele eigenaren dwars te liggen om een broodnodige herinrichting van het gebied te blokkeren.’ Voor grootschalige ingrepen biedt het onteigeningsinstrument volgens Spijkerboer onvoldoende soelaas.
Duidelijkheid gevraagd
‘Eigenaren in de gebieden zelf hebben vooral behoefte aan duidelijkheid’, zegt Spijkerboer. ‘Door de Wilg via de CHW ook van toepassing te laten zijn op glastuinbouwgebieden, wordt die duidelijkheid geschept. Bovendien geldt met een wettelijke basis een gelijk speelveld waarin iedereen eigenaar gelijk wordt behandeld. Elke inbrenger word gecompenseerd met een stuk grond van minimaal gelijke aard, maar dan op een ander plek. Niemand kan een uitzonderingspositie claimen.’
