Dit is een verkorte versie van het artikel 'Grote ruimtelijke en maatschappelijke uitdagingen vragen om ambitie,' dat eerder in ROm 10, oktober 2018 verscheen. Vakblad ROm is gratis voor ambtenaren ruimte, infrastructuur en milieu bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. Word nu abonnee.

In deze bijdrage schetsen wij waarom het belangrijk is dat het Rijk een actieve rol neemt in de duurzame en inclusieve groei van Nederland en hoe dit in de NOVI kan worden ingebed. Toenemende regionale verschillen in Nederland, duurzame verstedelijking en de woningbouwopgave, de energietransitie, klimaatadaptatie en mobiliteit zijn vraagstukken die de markt onvoldoende oppakt en waar nationale sturing nodig is. Gemeenten en provincies zijn niet altijd in staat om in het landsbelang te handelen.

Duurzame economische groei

In de startnota van de NOVI wordt terecht aandacht besteed aan de spanning tussen een aantrekkelijke, gezonde en veilige leefomgeving en ruimte voor economische ontwikkeling. Er wordt hierbij vooral aandacht geschonken aan de aard van deze spanning. Een visie over de manier waarop hiermee op landelijk schaalniveau moet worden omgegaan ontbreekt echter nog. De visie van Kate Raworth, econome aan Oxford, vormt hierbij een goede inspiratiebron. Zij roept economen en beleidsmakers op om van de eenzijdige focus op economische groei af te stappen. Volgens haar moet beleid niet gericht zijn op oneindige groei, maar op het vinden van een balans tussen de ‘social foundation’ – een sociale ondergrens – en de ‘environmental ceiling’ – het ecologisch plafond. Focus in de NOVI dus niet eenzijdig op economische groei, maar zoek steeds de balans tussen ontwikkeling en kwaliteit van de leefomgeving.

  • Ontwikkel een visie en strategie voor de (ruimtelijk) economische ontwikkeling van Nederland én geef voldoende aandacht aan de kwaliteit van de leefomgeving. Deze zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, dus vragen om een integrale benadering.
  • Het is hierbij denkbaar dat het Rijk negatieve impact op onze leefomgeving zwaarder gaat belasten, voor zowel private als particuliere partijen.

Energietransitie

Uit de strategische opgaven blijkt dat het Rijk het ruimtelijke aspect van de energietransitie serieus neemt. Ook hier ontbreekt echter nog de visie. De ruimte die nodig is voor een succesvolle transitie naar duurzame energie vraagt om een regisseursrol van de nationale overheid. Op welke energiebronnen gaan we inzetten? En welke ruimtelijke implicaties heeft dat?

  • Gebruik de NOVI voor het stellen van kaders voor een nationale strategie energietransitie.
  • Verplichtingen aan provincies opleggen om bepaalde duurzaamheidsdoelstellingen te halen. Hierbij kan het Rijk al met de provincies meedenken door bepaalde zones aan te wijzen die voor zonneweides of windmolens geschikt zouden zijn.
  • Investeren in duurzame mobiliteit vormt een belangrijke kans waar in de NOVI aandacht aan besteed zou moeten worden. Investeren in goede (internationale) treinverbindingen kan auto- en vliegverkeer doen afnemen. Hoewel de Fyra een hoofdpijndossier is, verdienen goede internationale treinverbindingen serieuze aandacht. Ook richtlijnen vanuit het Rijk voor een vernieuwend locatiebeleid, gericht op het bevorderen van Transit Oriented Development (TOD), past in deze lijn.

Circulaire economie

Nederland wil in 2050 circulair zijn. Kringlopen moeten worden gesloten en grondstoffen optimaal hergebruikt. De transitie naar de circulaire economie is ingezet, maar er wordt tegelijkertijd nog druk onderzocht wat precies moet gebeuren om circulair te worden. Gezien het belang van dit onderwerp, de haast om dit te realiseren en de verschillende domeinen die erin samenkomen, biedt de NOVI een uitstekend platform om een nationale lijn uit te zetten.

  • Het Rijk is serieus bezig met de transitie naar een circulaire economie. Met het opstellen van vijf transitieagenda’s worden de ambities concreter gemaakt op de korte, middellange en lange termijn. Voor een dergelijk belangrijke transitie met grootschalige ruimtelijke, sociale en economische implicaties, is het van belang om een duidelijke nationale visie op te stellen die in de NOVI naar voren komt.
  • Een grote barrière voor de transitie naar een circulaire economie is dat het erg moeilijk is om businessmodellen sluitend te maken. Om de transitie te versnellen kan het Rijk circulariteit subsidiëren of lineariteit belasten.

Economische kansen voor alle regio’s

Zonder aan de leidende positie van de Randstad en Eindhoven op het gebied van economische groei, innovatie en bereikbaarheid te willen of kunnen tornen, kan de NOVI wél bijdragen aan de economische vitaliteit van de rest van Nederland.

  • Digitale bereikbaarheid is van groot belang voor de economische vitaliteit van het platteland. Lokale overheden spannen zich in om private initiatieven voor breedbandinternet te faciliteren, maar het ontbeert hen veelal aan kennis over financiering(smodellen). Het Rijk kan in de NOVI het belang van snel internet in het buitengebied benoemen, kennisdeling stimuleren en financiële instrumenten ter beschikking stellen voor ‘probleemgebieden’ waar de markt de aanleg van snel internet niet oppakt.
  • Het borgen van de leefbaarheid is van groot belang voor (toekomstige) krimpgebieden. Het Actieplan Bevolkingsdaling uit 2016 bevat hiertoe een breed palet aan beleidsmaatregelen op alle bestuurlijke schaalniveaus. Het Rijk kan in de NOVI het belang van leefbaarheid in krimpgebieden benadrukken en – in lijn met het Actieplan Bevolkingsdaling – expertise en financiële middelen ter beschikking stellen.
  • Investeringen in grensoverschrijdende verbindingen (via weg, spoor en water) dragen bij aan de internationale concurrentiepositie van onze mainports én aan de economische vitaliteit van grensregio’s als Twente, Oost-Groningen, Limburg. Een goed voorbeeld is de tramlijn Maastricht-Hasselt, die vanaf 2024 forenzen over de Nederlands-Belgische grens zal vervoeren.
  • Een visie op innovatieve oplossingen voor efficiënt openbaar vervoer buiten de Randstad en in rurale gebieden. Denk aan vervoer ‘on demand’, mobiliteit delen en zelfrijdend vervoer.

Kracht bijzetten

Het behalen van doelen zoals de SDG’s om een regisserende rol van de overheid. Veel van de vraagstukken waar wij op ingaan, staan wel in de startnota, maar missen nog het ambitieniveau en de concreetheid die nodig is om provincies en gemeenten een goed handelingsperspectief te bieden. Wij hopen dat het Rijk in 2019 een gebalanceerde, toekomstgerichte en concreet uitgewerkte Nationale Omgevingsvisie publiceert, waarmee de nationale duurzame en inclusieve groeiambities kracht wordt bijgezet.

Door Jos van Heest en Maarten Kruger. Van Heest en Kruger zijn beiden adviseur bij Bureau BUITEN, adviesbureau op het gebied van ruimtelijke economie en duurzaamheid.
Ook interessant: 'Aedes-baas Marnix Norder: ‘Met experimenten krijgen we energietransitie niet op gang’'