Door Robert Scheerder en Mike Bérénos. Scheerder is samenwerkingsversneller en bedenker van het Open MaaS regieprogramma, Integraal Sustainable Transitions. Bérénos is Secretaris New Movements in Transport and Mobility (NMTM)

Robert Scheerder en Mike Bérénos betogen dat Mobility as a Service (MaaS) in een goed georganiseerd samenwerkingsproces een geweldige kans vormt voor de verkeerskunde om zich door te ontwikkelen richting een vakgebied dat vanuit een breed- en integraal perspectief zijn maatschappelijke bijdrage levert. Zij presenteren hier dan ook een samenwerkingsmodel.

April 2018 …

Het idee voor dit artikel ontstaat tijdens een gesprek in Houten, waar we allebei op de traditionele manier (auto met plofmotor) naar toe zijn gereisd. Ons gesprek gaat over onze dromen en over onze visie op mobiliteit, mens en samenleving. Wij geloven dat het domein mobiliteit en transport, het mobiliteitssysteem (fysieke- èn digitale mobiliteit) en de daarin werkzame professionals, veel meer kunnen bijdragen aan welvaart, welzijn en geluk van individuen, gezinnen en organisaties. Maar ook dat bewoners bewust en maatschappelijk verantwoord met hun mobiliteit willen omgaan, en daarbij geholpen moeten worden om een goede mobiliteitsbalans te kunnen creëren tussen fysieke- en digitale mobiliteit ten faveure van een duurzame, vitale en mobiele samenleving.

Het is 2028 …

(Robert) ‘Over een paar minuten stap ik op de fiets naar het station om naar Houten te reizen. Daar ontmoeten Mike en ik elkaar om nog eens terug te blikken op wat er allemaal op MaaS-vlak gebeurd is, sinds 2018.  Onze MaaS-apps hebben onze reizen naar Houten gematcht aan onze voorkeuren. Er is een overlegruimte in een flexkantoor gereserveerd. In de trein heb ik een eigen zitplaats, bij mijn overstap op Utrecht Centraal staat mijn cappuccino klaar en een zelfrijdende auto brengt mij van station Houten naar het flexkantoor. Ik kom hoe dan ook op tijd aan, want de app regelt realtime een alternatief bij problemen onderweg.

Files komen sowieso nog maar weinig voor. In vervolg op het roemruchte Rli-rapport “Van B naar anders” (2018) heeft men bij wet vastgelegd dat er geen weguitbreidingen meer plaatsvinden. Sindsdien is de omslag in het denken over mobiliteit gericht op mens, natuur en samenleving. Tevens is er in 2019 een open en level playing field voor MaaS gecreëerd. Die combinatie heeft geleid tot een slim mobiliteitssysteem dat realtime vervoersbehoeften matcht aan de beschikbare capaciteit door middel van ingebouwde incentives. Tevens zijn er tal van nieuwe slimme mobiliteitsconcepten ontstaan. Ik geniet net als Mike van een onbezorgde reis, op weg naar een leuke ontmoeting.’

Klinkt dit als toekomstmuziek?

Mobility as a Service lijkt nog wel eens een ondergeschoven kindje in het landschap van gemeenten en smart city en mobility ontwikkelingen. De focus ligt op zaken als connected vehicles, slimme verkeersinstallaties en verkeersmanagement as a service.

MaaS staat wat ons betreft in het hart van alles wat er het komende decennium en verder staat te gebeuren op het gebied van mobiliteit. Die andere smart mobility-technologieën zijn ondersteunend en nodig, maar MaaS gaat iets mogelijk maken wat veel gemeentelijke beleidmakers nog niet lijken te zien.

Van aanbod- naar vraaggedreven mobiliteit

MaaS gaat over hoe het aanbod van diensten aansluit op de vraag naar mobiliteit. Kort gezegd: ‘de consument vraagt en de aanbieder draait’. Daarvoor moet je dus heel goed weten wat de consument vraagt, waarom hij of zij dit vraagt en wie hij of zij is. ‘In het hart en de ziel’ van de consument kijken dus. Maar ook mobiliteit zien als een gevolg van het willen communiceren met elkaar en ervan uitgaan dat mobiliteit onmisbaar is voor de samenleving. ICT, en met name de ‘C’ erin, speelt daarbij een belangrijke rol. Wij zien een weg om de technologische mogelijkheden van nu en in de toekomst, zo sociaal ingebed te krijgen dat een vitale, mobiele samenleving dichterbij komt. MaaS kan daarin een significante sleutelrol vervullen, mits goed georganiseerd.

In de huidige situatie is sprake van een aanbodgedreven, relatief statische markt. Infrastructuur bepaalt het aanbod in termen van capaciteit en kan slechts schoksgewijs aangepast worden. Dit geldt zowel voor weg- als OV-capaciteit. Ook het OV is aanbodgedreven en statisch door de lange looptijden van busconcessies. Inmiddels wordt er wel meer innovatie tijdens de concessie mogelijk gemaakt. Het leeuwendeel van alle reizen wordt met de auto gemaakt en de (informatie over realtime) alternatieven schieten nog tekort. Zie daar de ingrediënten voor het wetenschappelijk bewezen verkeersinfarct dat schoksgewijs terug blijft keren na iedere infra-uitbreiding.

De kern van het bereikbaarheidsprobleem is dat de dagelijkse vraag en aanbod niet direct aan elkaar gekoppeld worden. Daardoor is het ook niet mogelijk om reizigersstromen te sturen richting alternatieve vervoerwijzen, mobiliteitsdiensten en/of bijvoorbeeld alternatieve werkplekken.

MaaS gaat juist die directe koppeling mogelijk maken. Dat zal in den beginne nog een druppel op de gloeiende plaat zijn. Zodra alternatieve mobiliteitsdiensten als Amber (een deelauto tot je beschikking voor € 33 per maand) en later de zelfrijdende auto echt op grotere schaal worden gebruikt, zal het met MaaS mogelijk worden om vervoersstromen naar wens te beïnvloeden.

Daarmee zal de mobiliteitsmarkt veel dynamischer worden. Met financiële prikkels kunnen overheden en MaaS-aanbieders dan vervoerstromen sturen richting vervoerwijzen die beter zijn voor de leefbaarheid en de gezondheid.

Nodig: leiderschap

MaaS komt er hoe dan ook. Gemeenten hebben daar een belang bij, want ze kunnen hun bereikbaarheid en de mobiliteit bijvoorbeeld voor doelgroepen effectiever organiseren. Maar deze vorm van MaaS gaat niet vanzelf ontstaan.

Het vraagt om leiderschap, regie en last but not least: samenwerken. Ten behoeve van dit proces hebben we een dynamisch samenwerkingsmodel ontwikkeld dat reeds proefondervindelijk is getest. In de kern draait het erom dat ieder van de samenwerkende partijen en personen zich bekommert om, en zich inzet voor het gemeenschappelijke belang van een samenwerking, in de wetenschap dat het eigen belang of dat van de organisatie daarmee gediend wordt.

Het model. Bron: Robert Scheerder

Wij zien de benodigde leiders nu opstaan, ook bij gemeenten. Leiders die deze sleutelrollen en kansen en uitdagingen aangrijpen om van ‘het versterken van de eigen positie’ naar ‘gezamenlijke productie’ komen. Een groeiende gedrevenheid en actief participeren van deze mensen in een gezamenlijk proces komt vanuit een gezamenlijke visie over waar we met mens, maatschappij en mobiliteit naar toe moeten: een gemeenschappelijk toekomstbeeld.

Zo  komen er mooie kansen binnen bereik voor gemeentelijke leiders en hun medewerkers om MaaS op een hoger plan te brengen. En daarmee kunnen zij een essentiële bijdrage leveren aan een betere, vitalere en mobielere samenleving.

Een andere versie van dit stuk werd eerder geplaatst in vakblad Verkeerskunde (nr 4 – sept 2018). Op www.verkeerskunde.nl/blog vindt u de integrale visie van Mike Bérénos en Robert Scheerder.