Rookvrije openbare ruimte: gewoon doen

Een rookverbod in de openbare ruimte heef nog geen juridische waarde, dus handhaving wordt in Groningen nog een probleem. Maar maatschappelijke normen verschuiven snel en het recht zal daar op den duur in volgen, dan wel de afweging die rechters maken.

Een meerderheid van de vakwereld lijkt voorstander van een algeheel rookverbod in de openbare ruimte. Dat bleek onlangs uit een lezers-enquête van Stadszaken.nl en Stedelijk Interieur. Ruim 73% van 111 respondenten die de enquête invulden, willen dat gemeenten meer mogelijkheden krijgen om roken in de openbare ruimte te verbieden.

'Zien roken doet roken'

54% zegt zelfs voorstander te zijn van een algeheel rookverbod in de openbare ruimte. In de landelijke politiek werd afgelopen weken verwoed gediscussieerd over een rookverbod op terrassen, maar 'de straat' en publieke parken vallen vooralsnog 'buiten schot'. Op de ruimtelijke agenda's prijkt gezondheid hoog op het prioriteitenlijstje, maar daarbij wordt de openbare ruimte vooral gezien als plek die uitnodigt tot gezond gedrag zoals bewegen.

‘Er is niets mis met een bord plaatsen met “Verboden te roken”’

Fred Woudenberg van de Amsterdamse GGD wijst ook op de negatieve invloed die openbare ruimte kan hebben, bijvoorbeeld door het in de openbare ruimte in aanraking komen met en het overnemen van ‘slechte gewoonten’ als roken. Reden voor Stadszaken.nl en Stedelijk Interieur om de vakwereld te vragen wat zij vinden van rookontmoediging in de openbare ruimte.

Resultaten

Een ruime meerderheid van de respondenten zou graag zien dat gemeenten meer autonomie hebben als het om roken gaat. 73% van de deelnemers is het eens met de stelling: ‘Mijn gemeente moet de mogelijkheid hebben roken in de openbare ruimte te verbieden.' 64% van de respondenten wil meer rookvrije straten in zijn of haar gemeente. Tot slot geeft 54% van de respondenten aan voorstander te zijn van een algeheel rookverbond in de openbare ruimte. De mogelijkheden voor het instellen van rookverboden in de openbare ruimte, zijn echter zeer beperkt.

'Mogelijkheden gemeenten beperkt'

‘Feitelijk hebben gemeenten geen bevoegdheden om eenzijdig gezondheidsregels op te leggen in de openbare ruimte. Een lokaal rookverbod is juridisch dan ook zeer problematisch’, stelt Anita Nijboer, (advocaat Omgevingsrecht bij Ekelmans en Meijer Advocaten). ‘Het omgevingsrecht omvat traditionele ruimteregels en regels voor milieu. Met de komst van de Omgevingswet komen daar openbare orde en veiligheid bij. Als je invloed wilt uitoefenen op gezondheid, zal je op grond van een van deze vier rechtsdomeinen maatregelen moeten treffen.’

Nijboer noemt een aantal voorbeelden om de juridische mogelijkheden te illustreren:

• Een autovrije binnenstad is juridisch te regelen op grond van traditioneel ruimtelijk ordeningsrecht.
• Ontwerpvoorschriften die uitnodigen tot gezond gedrag kun je als voorwaarde in programma’s van eisen opnemen. Publiekrechtelijk wordt het lastiger, omdat er geen (landelijk) kader bestaat rondom ‘gezond ontwerp’. Wel kun je in een omgevingsvisie kaders stellen die in principe doorwerken naar het omgevingsplan.
• Een alcoholverbod op straat kan worden ingesteld op grond van de openbare orde. Gezondheid is hier een zwak motief, want alcohol nuttigen is geen illegale activiteit.
• Voor het weren van coffeeshops in de buurt van scholen kan de gemeente zich beroepen op het feit dat softdrugs in beginsel illegaal zijn. De verkoop van ongezond eten is dat niet.
   

Rookverbod in de openbare ruimte. Goed idee?

Gemeenten als Rotterdam,  Amsterdam, Utrecht en Groningen studeren op mogelijkheden om rookvrije zones in de openbare ruimte in te stellen. Hoeveel kans is er dat ze roken in gebieden rond ziekenhuizen, theaters en scholen volgens de rechter mogen verbieden?

Annemarijn Schaap (GGD Amsterdam): ‘Amsterdam is voor een rookvrije stad’
‘Roken is schadelijk voor de gezondheid en de grootste veroorzaker van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Zien roken doet roken. Het is moeilijk voor jongeren om roken te weerstaan als anderen om hen heen roken. Ook van meeroken kunnen mensen ernstig ziek worden of zelfs doodgaan. Jongeren raken veel sneller verslaafd dan volwassen. De helft van de jongeren die start met roken, zal dit de rest van zijn of haar leven blijven doen. De kans is aanzienlijk dat zij hierdoor ziek worden. Om preciezer te zijn: 1 op de 2 rokers overlijdt uiteindelijk aan de gevolgen van roken.

De gemeente Amsterdam vindt het daarom belangrijk dat kinderen en jongeren de kans hebben om rookvrij op te groeien. Dit is één van de twee speerpunten in het Tabaksontmoedigingsbeleid, dat de gemeenteraad in maart 2016 heeft vastgesteld. De gemeente richt zich hierbij primair op de gebieden waar veel jeugd komt zoals scholen, speeltuinen en sportverenigingen. We stimuleren en ondersteunen hen waar mogelijk om roken te verbieden of ontmoedigen. En met resultaat: veel scholen en een aantal sportverenigingen en speeltuinen heeft al een rookverbod ingevoerd.

De gemeente heeft zelf ook maatregelen genomen. Zo zijn de gemeentelijke buitenzwembaden en de veerponten helemaal rookvrij geworden. Dit was mogelijk omdat naast de Algemene plaatselijke verordening (APV) ook een huishoudelijk reglement geldt voor deze gebieden. We ontvangen steeds vaker verzoeken uit de stad om straten, bijvoorbeeld bij ziekenhuizen of scholen, rookvrij te maken. Om dat mogelijk te maken moet de APV worden aangepast of de nieuwe Omgevingswet worden benut. Met de andere grote gemeenten in Nederland overleggen we met VWS om dat voor elkaar te krijgen. Om tot een rookvrij land te komen moet de landelijke wetgeving worden aangepast. Hiervoor is VWS aan zet.’

Anita Nijboer (advocaat Omgevingsrecht): ‘Goed dat gemeenten willen uitzoeken wat rechters van een rook verbod vinden’
Het plan van Erasmus MC, Erasmiaans Gymnasium en Hogeschool Rotterdam om een rookverbod in hun omgeving in te stellen, kan juridisch nog niet, zegt Anita Nijboer (advocaat Omgevingsrecht en partner bij Ekelmans & Meijer). Ze acht het onwaarschijnlijk dat rookverboden op grond van Algemene Plaatselijke Verordening op dit moment juridisch houdbaar zijn.

‘Gemeenten hebben op dit moment niet de bevoegdheid om de openbare ruimte rookvrij te maken. Bij roken gelden andere regels dan bij het alcoholverbod dat gemeenten soms uitvaardigen in bepaalde gebieden. Dat doen ze met een beroep op de openbare orde en veiligheid. Mensen die op straat veel drinken veroorzaken nogal eens overlast. Bij roken is daar niet per se sprake van. Een gemeente mag regels stellen in het kader van het gemeentelijk belang maar die komt door roken niet automatisch in het geding. Daarnaast heeft een gemeente geen bevoegdheid om regels te stellen in een verordening over onderwerpen die in een wet al exclusief zijn geregeld.

‘In de Tabakswet staat waar je het roken eventueel moet verbieden.  Kijkend naar de toelichting op de wet, is het de bedoeling geweest om dit onderwerp exclusief te regelen. Gemeenten hebben dan geen bevoegdheid meer om hierover regels te stellen. Dat zou pas kunnen als in de Tabakswet zou worden opgenomen dat gemeenten een rookverbod mogen instellen in bepaalde gebieden, bijvoorbeeld rondom scholen en ziekenhuizen.’

‘De grondslag ontbreekt dus officieel om het roken te verbieden. Het is niettemin toe te juichen dat gemeenten willen uitzoeken wat rechters hiervan vinden. Als de rechter dan zou zeggen: “U kunt dat niet zelf regelen totdat de wet is gewijzigd” dan zou hierdoor wellicht sneller een noodzaak ontstaan voor de wetgever om dit te gaan regelen. En verder: er is niets mis mee om ergens een bord neer te zetten “Verboden te roken”. Ook al kun je het niet handhaven, de meeste mensen volgen dergelijke verboden wel gewoon op.’