Digitalisering gaat de stad misschien niet in fysiek opzicht veranderen, maar wel de hele maatschappij. Technologie heeft een enorm emanciperende werking. Moderne infrastructuur bevrijdde mensen uit geïsoleerde, beklemmende sociale gemeenschappen. De Iphone en websites als Couchsurfing creëerde nieuwe communities van gelijkgestemden die voorheen aansluiting misten in hun eigen fysieke omgeving. Wijlen Apple-baas Steve Jobs wordt niet voor niets vereerd als halfgod, een eer die vroegere ingenieurs als Cornelis Lely ook ten deel vielen.
'De mens verovert de wereld, geeft betekenis aan de wereld en verliest vervolgens de controle'
De continue verbondenheid met de wereld creëert ook gevaren. In de onvolprezen televisieserie ‘Over de Andes’ zag je hoe het internet perspectiefloze jongeren op het platteland van Chili tot wanhoop drijft. Het internet voedt massahysterie en de werkgeverswereld omarmt robottechnieken gretig om personeel terzijde te schuiven, met mogelijk destabiliserende gevolgen. Dan hebben we het nog niet over privacy en de hele trits aan smart city-toepassingen die afgelopen jaren het levenslicht zagen en een veiligere, efficiëntere en sociale stad beloven.
Luddieten-opstand
In een dubbeldikke toekomstspecial van De Groene mememoreert journalist Jaap Tielbeke het opkomend verzet tegen opkomende technieken tijdens de industriële revolutie in Midden-Engeland. In 1779 vernielde textielarbeider Ned Ludd in een vlaag van woede twee mechanische weefgetouwen. Het oproer dat hij daarmee in gang zette en de geschiedenis in ging als Luddieten-opstand, werd vaak uitgelegd als vergeefs verzet tegen technologische vooruitgang en geldt nog altijd als een van de meest fameuze voorbeelden van ‘technopaniek’.
Maar volgens Tielbeke doen we de Luddieten tekort. De textielarbeiders stonden helemaal niet afwijzend tegenover mechanisering die de lichamelijke werklast konden verlichten. Waar ze gefrustreerd over waren, was dat alleen de fabrieksbonzen de vruchten plukten van de industriële revolutie. Hun protestmethode was misschien wat onbeholpen, schrijft Tielbeke, maar de zorgen waardoor de Luddieten werden gedreven leven voort, zeker nu kunstmatige intelligentie steeds meer menselijke arbeid overbodig maken.
Doctor Frankenstein
Tielbeke haalt historicus Yuval Noa Harari aan, die in zijn boek Homo Deus (2016) een pessimistisch beeld schetst van een wereld waarin data de heilige graal zijn en slimme algoritmen langzaam maar zeker de menselijk autonomie ondergraven. Harari deelt de menselijke geschiedenis op in drie fasen: de mens verovert de wereld, geeft betekenis aan de wereld en verliest vervolgens de controle.
'Laten we het aan Mark Zuckerberg om de wereld te verbinden en aan Google om kunstmatige intelligentie te ontwikkelen?'
Technologiefilosoof Peter Paul Verbeek is optimistischer, waarbij hij lering trekt uit een ander boek: Het monster van Frankenstein van Mary Shelley. 'Het griezelverhaal leert ons dat we verantwoordelijkheid moeten nemen voor onze creaties, in plaats van ons tegen de techniek te keren. Het monster sloeg op hol, omdat zijn schepper, doctor Frankenstein, hem in de steek had gelaten'.
Al voor Karl Marx geboren was vroegen de Luddieten zich hardop af wie er profiteert van de nieuwe productiemiddelen, schrijft Tielbeke. ‘Het is een vraag die niets aan relevantie heeft ingeboet. Gaan milionairs als Elon Musk en Jeff Bezos ons de ruimte in leiden? Laten we het aan Mark Zuckerberg om de wereld te verbinden en aan Google om kunstmatige intelligentie te ontwikkelen? Met het risico dat de maatschappij achteraf puin mag gaan ruimen en een select clubje tech-kapitalisten alleen maar meer macht en geld vergaart? Of geven we zelf vorm aan de technologieën die op hun beurt weer vorm geven aan onszelf en de wereld om ons heen?
Bouwbesluit voor de smart city
Dat is precies wat de Future City Foundation beoogt met het Bouwbesluit voor de Smart City. Vorige week plaatsten wij op Stadszaken een oproep om uw kritiek te leveren op de eeste contouren van dit Bouwbesluit.
Het Bouwbesluit voor de Smart City komt – naast tal van andere ontwikkelingen en innovaties – verder te sprake op de Dutch Future City Conference op woensdag 19 september, een initiatief van de Future City Foundation, Economic Board Utrecht en Jaarbeurs Utrecht, waar ruimtelijke en stedelijke professionals en technerds elkaar treffen. Wilt u aan de knoppen van de geschiedenis zitten? Meld u dan snel aan!