Ubuntu is een term vanuit de Afrikaanse gemeenschapsfilosofie, die samengevat wordt met de slogan ‘ik ben, omdat wij zijn’. Annet van Hoorn, sociaal ondernemer en initiatiefnemer van de Ubuntu Stadstuin, legt uit: ‘We wonen en werken in een stadsdeel waar veel mensen uit Afrika zijn. Je ontleent betekenis aan mensen waar je mee omgaat. De verbondenheid met de aarde is heel belangrijk. Dit in tegenstelling tot waar we nu zijn in de westerse wereld, waar iedereen op zijn eilandje bezig is. Iedereen heeft vrijheid, is onafhankelijk en alles is maakbaar.’
‘De Ubuntu-filosofie gaat ervan uit dat je ook de gemeenschap nodig hebt om jezelf te zijn. Alles is een, we zijn een deel van de natuur. In de praktijk hebben we geprobeerd allerlei kringlopen te sluiten. Zo vingen we regenwater op en gebruikten we ons eigen compost. We hadden ook een plan om gas op te wekken met de toiletten, om daarmee een kas op te warmen. De vergister die we daarvoor nodig hadden konden we niet kopen, omdat het een tijdelijke plek was en we geen subsidie kregen.’
Demonstratietuin Ubuntu Stadstuin
De Ubuntu Stadstuin is onderdeel van een beweging in Amsterdam die de stadslandbouw op de kaart wil zetten. Volgens Van Hoorn zijn er tientallen initiatiefnemers in de stad, uiteenlopend van postzegeltuintjes tot grote organisaties als Noordoogst.
‘Ik heb de Empowerment Coöperatie Amsterdam opgezet, een platform van sociaal ondernemers. Daarvóór ben ik al verschillende tuinen begonnen die met vrijwilligers werken, maar ik wilde graag nu iets opzetten dat bedrijfsmatig is en dus ook duurzaam kon worden.’
Van Hoorn en haar collega’s willen ook met de stadstuinen dat bewustzijn aanwakkeren. ‘Het probleem in deze tijd is dat al het voedsel uit de supermarkt komt. Dat komt weer uit de hele wereld, in plaats van uit de achtertuin of de regio, die heel veel milieu- en maatschappelijke schade met zich mee brengt. Deze tuin was een demonstratietuin om te laten zien wat je met stadslandbouw allemaal kan doen. Daar kun je ook nog koffie met buurtgenoten drinken en zelf iets gaan doen.’
Ontmoetingsplek voor actieve bewoners
De tuin was een ontmoetingsplek voor actieve buurtbewoners. Ook kwamen er regelmatig medewerkers van bedrijven langs die bij hun personeelsuitje de handen uit de mouwen wilden steken. In de tuin verbouwde het team zo’n dertig soorten groente. ‘We hebben voedsel verbouwd voor zo’n tien huishoudens. Verder gaven we workshops over gezondheid in brede zin en deden we aan kindereducatie.'
De tuin werd in 2016 opgezet en in 2018 alweer gesloten. De gemeente geeft na de crisis leegstaande gronden weer uit aan projectontwikkelaars. ‘Er komt nu een sportparkje. Het is echt verschrikkelijk dat we geen nieuwe plek hebben kunnen vinden. De gemeente zegt stadslandbouw heel belangrijk te vinden, maar doet weinig om het mogelijk te maken.'
'De gemeente zegt stadslandbouw heel belangrijk te vinden, maar doet weinig om het mogelijk te maken'
'Voor onze opzet was daarnaast het probleem dat we geld wilden verdienen met groen en op gratis grond. Dat is bestemmingstechnisch een lastig ding. Daar zijn we nu mee bezig, om dat aan te kaarten. Anders wordt stadslandbouwimmers niet snel duurzaam of rendabel. Terwijl er wel heel veel waarde mee wordt gecreëerd.’
Netwerk aan kleine tuintjes
Annet van Hoorn was ooit actief bij Gobal Action Plan, een organisatie die via zogeheten Ecoteams het milieugedrag van mensen probeerde te beïnvloeden. ‘Daar komen onze principes van empowerment vandaan. Dan kijk je naar factoren hoe je mensen bewust kunt laten worden van hun drijfveren en hoe ze van daaruit actief kunnen worden. Dat ze bedenken wat ze graag willen en dat ook gaan doen.'
Zij verwijst naar de buurtgroenbedrijven die op verschillende plekken in Amsterdam ontstaan. ‘Zij schakelen bewoners in om het groen in de buurt te onderhouden. Tot nu toe doen grote hoveniers dat onderhoud, zij hebben groen aangeplant dat zo weinig mogelijk in onderhoud kost. Maar groen kan veel meer opbrengen dan een stukje kijkgroen dat zo goedkoop mogelijk moet worden beheerd. Bewoners in Osdorp krijgen nu bijvoorbeeld het budget voor het onderhoud, waarmee ze het groenbeheer in die wijk zelf mogen gaan uitvoeren. Als je mensen vraagt wat ze willen, worden ze veel meer betrokken bij hun omgeving. En zo kunnen veel mensen die thuis zitten ook weer aan het werk.’
'Met deze tuin wilden we laten zien wat er mogelijk is en een model ontwikkelen voor een rendabele grondexploitatie met stadslandbouw'
‘We hebben twee groeiseizoenen mogen meemaken. Het is heel zwaar om met je eigen initiatief te overleven. Met deze tuin wilden we laten zien wat er mogelijk is en een model ontwikkelen voor een rendabele grondexploitatie met stadslandbouw. Dat is gelukt; na een begininvestering kan een stadslandbouwinitiatief duurzaam door, en daarbij kan veel aan meervoudige waarde worden gecreëerd.'
'We willen in de toekomst graag op het dak van de A9 opnieuw beginnen, de snelweg die nu wordt ondertunneld. Het is niet gelukt om een nieuwe tijdelijke plek te vinden. We gaan nu met een netwerk aan kleine tuintjes en projecten door.’