Peter-Paul Verbeek is als techniekfilosoof verbonden aan de Universiteit Twente. Hij sprak bij de masterclass ‘Ontwerpen van de Smart City – Gedrag, Ethiek en Privacy’ en bood inzichten in de relatie tussen mens en techniek. Stadszaken.nl was erbij en tekende de volgende lessen op:
- We moeten sociaal naar technologie kijken
- Technologie is politiek
- De smart city leidt tot een nieuwe configuratie tussen mens en techniek
- De invloed van techniek is onvermijdelijk en onvoorspelbaar
- Wees niet bang
1. ‘We moeten sociaal naar technologie kijken’
Verbeek: ‘Er zit ethiek in technologie. We moeten deze techniek dus leren lezen en worden gedwongen tot een nieuwe dynamiek.’ Als voorbeeld van hoe we dat moeten doen noemt hij Karl Marx: ‘Marx was een van de eersten die de sociale implicaties van de industriële revolutie beschouwde. Hij las techniek sociaal. Deze manier van naar techniek kijken is nu weer enorm actueel, want smart city gaat over compleet hergebruik van de publieke ruimte met bijbehorende sociale implicaties.’
2. ‘Technologie is politiek’
‘Technologie beïnvloed ons handelen en onze perceptie van de wereld. Techniek neemt dus geen neutrale positie in, het stuurt ons. Daar moeten we ons bewust van zijn.’ Verbeek noemt een aantal voorbeelden die de politiek van techniek illustreren: ‘Camera’s leiden vaak tot meer meldingen van zwarte mensen. Dat komt doordat het systeem is ontworpen met witte mensen in het achterhoofd en dus moeite heeft met contrasten.’
Een nog verder reikend voorbeeld zijn de bruggen die Amerikaanse stedenbouwer Robert Moses liet bouwen over wegen tussen New York en het strand. ‘Ze waren extra laag zodat zwarte mensen, die veelal per hoge bus reisden, niet naar het strand konden.’ Ook het begrijpen van data is volgens Verbeek politiek. Er moet immers en afweging worden gemaakt welke data mee wordt gewogen in het proces en welke buiten beschouwing wordt gelaten.
3. ‘De smart city leidt tot een nieuwe configuratie tussen mens en techniek.’
Verbeek: ‘De omgeving is bij deze configuratie een mediatie, met morele en ethische aspecten.’ Stedenbouwers die met de smart city aan de slag gaan hebben volgens Verbeek twee opties: ‘De techniek duiden of er mee ontwerpen. Bij duiden moet je je afvragen: hoe functioneert de relatie tussen mens en techniek? Het is geen simpele ja- of neevraag. En voordat je gaat ontwerpen moet je goed anticiperen en evalueren.’
Centraal bij evalueren staan de kracht en de zichtbaarheid van de mediatie. Is deze zwak of sterk en is deze verborgen of zichtbaar? Verbeek: ‘Sterk verborgen vind ik het interessantst. Dan kun je denken aan kantoorgebouwen die dwingen tot bewegen doordat de liften erg ver van de ingang verwijderd zijn. Ook in stedenbouw worden dit soort keuzes gemaakt.’
4. ‘De invloed van techniek is onvermijdelijk en onvoorspelbaar’
Volgens Verbeek is invloed altijd onvermijdelijk en bovendien niet altijd te overzien: ‘Neem de pil, die gigantische invloed had op vrouwenemancipatie, maar ook op homo-emancipatie. Niemand had dat effect op homo-emancipatie verwacht.’ Wel is het volgens Verbeek belangrijk dat beïnvloeding zo transparant mogelijk gebeurt.
Door de grote invloed van techniek ontstaat tech-paternalisme. Dat is volgens Verbeek niet fundamenteel onethisch, maar er moet wel een mogelijkheid tot uitstappen zijn. ‘De vraag is echter of dat mogelijk is en of de verbinding tussen technologie en mens niet dusdanig sterk is dat deze niet verbroken kan worden.’
5. ‘Wees niet bang’
Als laatste wil Verbeek ons op het hart drukken niet te bang te zijn voor technologie en bedrijven. ‘Beïnvloeding door technologie is zo oud als de mens zelfs, het is niets nieuws onder de zon. We moeten het in de gaten houden, maar we hoeven niet bang te zijn. Ook niet voor bedrijven. Natuurlijk zijn er rotte appels, maar ik ken ook erg veel jonge ondernemers die erg geëngageerd zijn.’
Goed nieuws! Ook u kunt deelnemen aan de masterclass van Peter-Paul Verbeek. Dit najaar organiseert de Future City Foundation de masterclass nog een keer. Meer informatie en aanmelden via http://future-city.nl/ontwerpmasterclass/
