Hoe u een regiodeal sluit en waarom dat misschien toch niet zo lucratief is

‘Op dit moment wordt er gewerkt aan de invulling van de procedure die zal gelden voor de regiodeals. Als de procedure rond is, zal deze informatie aan de Tweede Kamer worden verstrekt, naar verwachting in mei/juni van dit jaar. Een interview met minister Schouten over dit onderwerp op korte termijn zal dus helaas niet gaan.’

Het is een tegenvaller in de zoektocht naar meer informatie over de regiodeals. Overal om me heen hoor ik ze opduiken. Regiodeals en Regio Enveloppen. Persoonlijk vind ik de Regio Enveloppen een mooiere omschrijving, alsof Gaston langs de deur komt met een welbekend ‘Goooooeeeeeedenavond’.

Schoonheidswedstrijd regiodeals

De bekendmaking van dat het bedrag in Eindhoven had ook wel wat weg van die schoonheidswedstrijd waar onderzoekers Van Oort en Stam eind vorig jaar al tegen ageerden. Regio’s worden uitgenodigd om met plannen te komen met een bijbehorend financieel plaatje.

Bijna elke regio in Nederland is nu bezig met het bedenken van plannen en wil zich natuurlijk van zijn beste kant laten zien. Is het Rijk wel in staat om onderscheid te maken tussen plannen die realistische ambities onderbouwen en luchtfietserij? Otto Raspe, onderzoeker van het Planbureau voor de Leefomgeving, denkt dat dit nog best lastig is.

De bekendmaking van de 130 miljoen euro uit de regiodeal voor de regio Eindhoven. Bron: Bart van Overbeeke.

Aan ‘Den Haag’ de taak om de ‘hijgerige lobby’ te doorbreken, zegt Raspe. ‘Het Rijk moet beoordelen of de claims uit de regio zinnig en relevant zijn. Op welke plek rendeert een euro het beste of waar kan het Rijk het verschil maken?’ Het Rijk is volgens Raspe zo lang afwezig geweest in de regio, dat beleidsmakers en politici de claims en projecten niet goed kunnen beoordelen. ‘Of deze claims nu wel goed onderbouwd zijn of niet.’

Ondoorzichtige selectie van het Rijk

Het kabinet houdt zijn kaken voorlopig op elkaar en geeft geen verdere uitleg tot later dit jaar. Op mijn schriftelijke vervolgvraag waarom er zes projecten wel al geld krijgen uit die regiodealpot, volgt een verwijzing naar het regeerakkoord en de individuele partijen uit de coalitie. Goed lobbywerk of zijn dit echt de zes belangrijke Nederlandse opgaven? 

De commissie Structuurversterking en Werkgelegenheid Zeeland, alias commissie-Balkenende van Zeelandambassadeur en oud-minister Jan-Peter Balkenende, deed een onderzoek en constateerde dat de provincie toch wel minimaal 25 miljoen euro van het Rijk nodig had. ‘De kritiek die te horen is, is inderdaad dat de zes enveloppen die op voorhand al gegund zijn, te ondoorzichtig zijn gekozen’, stelt Raspe. Maar niet getreurd. Er is nog 468 miljoen euro te vergeven aan de regio’s (zie kader 1).

Maak Verschil als basis voor regiodeals

Voor we ingaan op het binnenhalen van een deel van de 468 miljoen euro gaan we terug naar het ontstaan van de regiodeals en de herontdekking van de regio. Op 15 maart 2016 publiceerde Studiegroep Openbaar Bestuur het rapport Maak Verschil. De onderzoekers stelden dat het mogelijk zou moeten zijn om economische versterking te realiseren door samen te werken met verschillende bestuurlijke schalen. Wat volgde waren zes proeftuinen met verschillende regio’s om die aanbevelingen uit het rapport ook daadwerkelijk in de praktijk te testen.

Na een pitchronde viel de keuze van het ministerie van BZK op Noordoost-Friesland, Metropoolregio Amsterdam, regio Eindhoven, regio Zwolle, Drechtsteden en Zeeland. Rijk en regio maakten integrale plannen om de economie op een structurele wijze te versterken in die regio’s, maar nog zonder enige financiële bijdrage van het Rijk. Burgemeester Marga Waanders van Dongeradeel was nauw betrokken bij deze proeftuin in Noordoost-Friesland en kan daardoor een goede inschatting maken van de toetsingscriteria die het Rijk in juni op tafel gaat leggen.

Randland

Waanders: ‘De erkenning dat het Randland daadwerkelijk anders is dan de Randstad is voor ons heel belangrijk. Na de succesvolle proeftuin zijn de banden met het Rijk sterker dan ooit.’ Lastig is wel dat de regiodeal van ministerie is geswitcht naar het domein van Carola Schouten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. ‘Wij hebben als regio een lobbyist in dienst die hard aan het werk is voor ons om de regio ook bij dat ministerie op de kaart te zetten.’

Gedeputeerde provincie Overijssel Eddy van Hijum.

Iemand die zich ook zeer bewust is van deze unieke samenwerkingskans, is gedeputeerde Economie van de provincie Overijssel, Eddy van Hijum. Hij deed op de regionale televisie een bevlogen oproep aan zijn regio’s Twente, Stedendriehoek en Zwolle om nu toch vooral wat vaart achter de plannen te zetten. ‘Mijn oproep was gericht aan de regio’s om eendrachtig naar het Rijk te communiceren en de rijen te sluiten. Er liggen namelijk grote kansen en in sommige regio’s blijft het nog te veel bij praten en worden er nog geen harde financiële ambities op tafel gelegd.’

Vraagtekens bij huidige aanpak regiodeals

Ondanks het positivisme zet Van Hijum ook vraagtekens bij de koers. ‘Het initiële idee van de regiodeals die zijn gesloten met Maak Verschil in 2017 is dat Rijk en regio samen een brede economische agenda maken op het gebied van bereikbaarheid, arbeidsmarkt, onderwijs, acquisitie et cetera om de regio in zijn geheel economisch te versterken. Ik heb sterk het gevoel dat dit pad wordt verlaten en dat we project voor project moeten gaan pitchen in jaarlijkse tranches en steeds weer projecten op het droge moeten gaan trekken. Dat is niet de opzet waar wij op hopen.’

‘Wij zitten te wachten op een integrale en brede aanpak waarin we programmatische afspraken maken. De manier waarop het nu dreigt te gaan is dat we alsnog bij EZK moeten leuren voor economische structuurversterking, bij IenW voor de versterking van de infrastructuur en dat de regiodeals gewoon weer een extra loket worden waar we moeten aankloppen voor een potje met geld.’

Integraal beleid beter dan eenmalige regiodeal

Raspe plaatst ook zijn kanttekeningen: ‘Het Rijk moet ervoor waken dat deze regiostimulering incidenteel en eenmalig is.’ Met de publicatie Stedelijke regio's als motoren van economische groei concludeerden de onderzoekers dat regio’s die economisch goed scoren (bijvoorbeeld München) ook een sterke relatie hebben met het Rijk. ‘Succesvolle regio’s voeren een integraal beleid en maken langdurige afspraken met het Rijk.’ Raspes advies is dan ook om met alle regio’s in Nederland een strategie op maat te maken en niet met een paar uitverkoren regio’s.

Van Hijum heeft dan ook al een duidelijk strijdplan dat ingaat tegen de huidige koers. ‘Wij gaan niet wachten tot de toetsingscriteria in juni bekend worden. Op zeer korte termijn doen we proactief een aanbod richting het Rijk. Ik waardeer zeer dat we als regio worden gezien, maar het gesprek willen we graag op een hoger niveau voeren. Het beleg op de boterham dreigt nu wel heel dun te worden uitgesmeerd en de vraag is wat effectief is. Zo ver willen wij het niet laten komen!’

Noordoost-Friesland en de regiodeal

Ook Waanders is met de regio druk bezig met het opstellen van een regiodeal. Er ligt nu een bijdrage van ongeveer 57 miljoen euro uit de regio waarmee een structurele verhoging van de economie in de regio moet worden bereikt van 400 miljoen euro per jaar. ‘Voor ons plan hebben we ongeveer 60 miljoen euro nodig waarvoor we een rijksbijdrage vragen van vijftig procent.’

Het geld dat Waanders voor ogen heeft, moet dan vooral worden gestoken in een breed scala aan samenhangende projecten. ‘Onze regiodeal kent drie programmalijnen: innovatie en ondernemerschap; arbeid(smarkt) en versterking partnerschap. Met sommige projecten zijn we nu al aan de slag, bijvoorbeeld het oprichten van een bouwcampus. Waanders schat de kansen van de regio wel goed in. ‘Wij hebben een voorsprong op de rest door de jarenlange samenwerking in de regio (Noordoost-Friesland is al 7 jaar bezig, red.) en het feit dat we al een succesvolle proeftuin hebben gedraaid met BZK.’

What Works Centra voor succes regiodeals

Maar dan moet het Rijk wel de juiste keuzes kunnen maken. Het Rijk heeft niet voldoende kennis, opperde Raspe al. ‘Elke regio heeft zijn eigen kracht en vaak merk ik dat die regio’s overambitieus zijn. Realisme is in mijn ogen heel belangrijk en hopelijk gaan de toetsingscriteria daar op een positieve wijze aan bijdragen.’ Raspe pleit daarom voor zogeheten What Works Centra: fysieke locaties met nationale en regionale specialisten met benodigde (technologische) kennis en kunde die op basis van evidencebased-strategieën met de regio aan de slag gaan.

‘Dat kost geld, maar is wel de enige manier van ondersteuning waarmee je op langere termijn het verschil kan maken. Structurele monitoring zit er nu niet achter. Juist in de regio moet je participeren met lokale beleidsmakers en experts binnen de relevante domeinen om de ontwikkelde kennis ook weer over te brengen op andere regio’s.’ Raspe heeft ook nog een laatste tip voor de regio’s. ‘Pak het momentum om beweging in je regio te krijgen, werk aan een strategie!’ Wordt vervolgd.

Ook interessant: Kabinet en regio investeren 370 miljoen in Brainport