Na bijna drie jaar van planvorming en bouw moet Clarissenhof begin dit jaar volledig worden opgeleverd. Tilburg heeft er dan vlakbij het stadshart een woonwijk bij die bestaat uit een mix van hoog- en laagbouw, koop- en huurwoningen en een aantal commerciële ruimten (zie kader). De bijzondere, op oude kloosterbouw gebaseerde architectuur en het groene, parkachtige karakter van de wijk, blijken grote aantrekkingskracht te hebben: alle woningen in het project zijn ver voor de oplevering al verkocht of verhuurd.
Volgens planning moet de Clarissenhof medio 2018 volledig zijn gerealiseerd. De wijk bestaat dan in totaal uit 33 grondgebonden woningen, verschillende commerciële ruimten en ruim 300 appartementen, ondergebracht in acht gebouwen. Voor ontwerp, realisatie en exploitatie van het energiesysteem dat warmte, koeling en tapwater aan de woningen levert, is Clarissenhof Energie B.V. opgericht. Participanten in dit energiebedrijf zijn onder andere Dubotechniek en OSH (beide onderdeel van VolkerWessels).
Ringleidingsysteem
Behalve de ligging en de architectonische uitstraling heeft Clarissenhof als woonomgeving nog een iets minder in het oog springend ‘unique selling point’. Voor verwarming en koeling van alle woningen is de wijk van een uniek energiesysteem voorzien. Clarissenhof is de eerste Nederlandse woonwijk waarin alle appartementsgebouwen thermisch aan elkaar zijn gekoppeld.
De collectieve WKO, bestaande uit een doublet met één warme en één koude bron, is aangesloten op de technische ruimte van een van de appartementsgebouwen. Naar deze ruimte kan tot 60m³/h koud of warm water worden verpompt, waarna de thermische energie uit het bodemsysteem wordt overgebracht in een dubbel uitgevoerde (warm-koud) ringleiding. Deze leiding loopt door de hele wijk en distribueert warmte en koude naar en tussen zes technische ruimten: de vijf grootste appartementsgebouwen hebben ieder een individuele ruimte, de kleinste drie gebouwen delen één ruimte.
Warmtepompen
In ieder van deze zes technische ruimten staat de energie-installatie ONE (Own New Energy) opgesteld, ontwikkeld en geleverd door Dubotechniek en OSH (One Solution Holland). Het gaat hierbij om een gestandaardiseerd plug&play-systeem dat vooraf in de werkplaats van OSH is geassembleerd. Vervolgens werd het als complete installatie naar Clarissenhof gereden, waar het binnen één dag is geïnstalleerd: een concept dat installatietijd bespaart en minder faalrisico’s geeft.
De in totaal zes ONE-installaties beschikken ieder over 56 kW aan warmtepompvermogen. Hiermee wordt warm water uit de ringleiding opgewaardeerd tot een temperatuur die geschikt is om de vloerverwarming in de appartementen te voeden. De bronwarmte is daarbij dus deels afkomstig uit de WKO en deels, in de vorm van rest/ retour-warmte die in de ringleiding wordt gepompt, van andere appartementsgebouwen.
Voor de bereiding van warm tapwater wordt overigens geen gebruikgemaakt van de ringleiding, maar van HR cv-ketels. Iedere ruimte beschikt over twee HR cv-ketels van ieder 105 kW en zijn voor zien van een 500 liter groot buffervat. Deze ketels kunnen eventueel ook bijspringen bij pieken in de warmtevraag. Uit berekeningen blijkt dat met de 56 kW aan warmtepompvermogen per module jaarlijks ongeveer 80 procent van alle thermische energie kan worden geleverd. De bijdrage van de cv-ketels is in die zin relatief beperkt.
Distributiesets
De integrale insteek achter het energiesysteem in Clarissenhof komt niet alleen tot uiting in de toepassing van energie-uitwisseling tussen de gebouwen, maar ook in de manier waarop bron en afgiftepunten met elkaar communiceren. Iedere woning in de wijk is voorzien van een Comfort Distributie Set, eveneens geleverd door Dubotechniek en OSH. Met deze sets wordt zowel bewonerscomfort als energetisch systeemrendement geoptimaliseerd. Om met het eerste te beginnen: de Comfort Distributie Set beschikt over software die per woning individueel op maat wordt geprogrammeerd, waarna bewoners het binnenklimaat desgewenst heel eenvoudig kunnen bijregelen. Zo kunnen ze, eventueel op afstand via een smartphone-app, de temperatuur in hun woning aanpassen binnen vooraf ingestelde grenzen.
Daarnaast kunnen ze zelf de eigen meterstanden uitlezen en daarmee zien of ze nog meer energie kunnen besparen. Behalve op bewonersniveau heeft de distributieset ook een functie op systeemniveau; de set zorgt namelijk voor optimale afstemming tussen de energieopwekking door de energieinstallatie en de warmte- of koude-afname in de woningen. Hierdoor worden alle energiestromen in Clarissenhof inzichtelijk, van bron tot afgiftesysteem. Bijkomend voordeel van een dergelijk totaalontwerp is dat het uitgebreide monitoring op afstand mogelijk maakt, zodat in het geval van (aanstaande) storingen tijdig kan worden ingegrepen en bewoners geen, of in ieder geval zo min mogelijk, ongemak ervaren.
Verwachtingen
Inmiddels zijn de eerste woningen in Clarissenhof opgeleverd en in gebruik genomen. Binnenkort is de wijk volledig gerealiseerd. Pas over een jaar, als alle woningen een jaar in gebruik zijn en het energiesysteem vier volle seizoenen heeft gedraaid, kan iets worden gezegd over de energetische resultaten en het gerealiseerde bewonerscomfort. Los daarvan toont het project nu al aan waar ‘out of the box’-denken toe kan leiden.
Met het integrale energieconcept in Clarissenhof, waarbij samenwerking tussen een WKO, warmtepompmodules, ringleiding en distributiesets centraal staat, wordt een veelbelovende innovatieslag gemaakt ten opzichte van traditionele WKO-systemen. Het concept met een ringleiding is weliswaar al vaker toegepast, zoals bijvoorbeeld bij de TU Eindhoven en op bedrijventerrein Park|2020, maar niet eerder in een woonwijk van deze schaal. Daarmee is Clarissenhof een uniek voorbeeldproject dat aangeeft welke mogelijkheden er zijn om de potentie van bodemenergie op wijkniveau ten volle te benutten.
Toon van Engelen, William van Driel en Bas Roestenberg, OSH B.V.
