De oplossing voor smombies?

Begin dit jaar was Bodegraven wereldnieuws. De stad had de primeur met een innovatieve lichtstrip in het trottoir, waarmee smombies (smartphone zombies) worden gewaarschuwd dat ze een oversteekplaats naderen. Want in de connected world van vandaag is de blik van de echte smartphone-verslaafden in de samenleving niet meer van hun schermpje af te krijgen. Ze zijn één met hun device. Dat levert gevaarlijke verkeerssituaties op, vooral voor de persoon zelf. Want eenmaal aan je scherm gekluisterd, doet de ‘echte’ wereld er niet meer toe.

Is een lichtlijn daarvoor de oplossing? Royal HaskoningDHV onderzocht in opdracht van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk de effectiviteit van de zogenaamde +Lichtlijn aan de hand van een gedragsobservatie. De studie werd onlangs gepubliceerd.

Attentieverhogend

Eerst even terug naar de oplossing zelf. De +Lichtlijn werd in februari aangelegd op een verkeerskruising met stoplichten waar relatief veel voetgangers passeren. Het kruispunt ligt op de doorgaande route naar diverse scholen en sportvoorzieningen. Middels een lichtstrip in het trottoir worden voetgangers geïnformeerd of zij kunnen doorlopen (de strip is groen) of moeten stoppen (de strip is rood). Later werd het product aangepast om ook mensen die kleurenblind zijn en moeilijk onderscheid kunnen maken tussen kleuren te kunnen waarschuwen. De strip geeft nu enkel nog een rood signaal als een voetganger moet stoppen.

Smartphonegebruik in verkeer: wat weten we?
Er is geen actuele Nederlandse data beschikbaar over ongelukken met fietsers en wandelaars, veroorzaakt door smartphonegebruik. Wat we wel weten over telefoons in het verkeer:
-1 op de 4 auto-ongelukken (26 procent) wordt veroorzaakt door het gebruik van een telefoon door de bestuurder. Dat blijkt uit onderzoek van de National Safety Council.
-1 op de 20 komt door het typen van een berichtje. In 3 tot 4 procent van de fietsongelukken met verwondingen speelde de telefoon een rol. Dit blijkt uit oude studies uit 2010 (deze en deze). Het aandeel is net zo groot als het luisteren naar muziek, maar omdat dit destijds veel vaker voorkwam is het relatieve daarvan risico lager.
-In de VS is het percentage voetgangers dat is overleden naar aanleiding van een verkeersongeluk gestegen van 1 procent in 2004 tot 3,6 procent in 2010.
-Tot vandaag is er geen onderzoek gedaan naar een direct verband tussen telefoongebruik onder voetgangers en een ongeluk. Wel is aangetoond dat zij zich onveiliger gedragen. Ze zwalken en botsen tegen objecten en anderen aan (blijkt uit deze en deze studie).
-Smartphonegebruik leidt tot afleiding, stelt SWOV, stichting wetenschappelijk onderzoek verkeersveiligheid. Deze afleiding tijdens het oversteken van de weg resulteert in onzorgvuldig oversteken, een langere oversteekduur, oversteken terwijl een voertuig nadert, niet oversteken in een rechte lijn en uit evenwicht zijn.

De test: hoe effectief is de strip?

Tijdens spitsuur (half zeven tot half tien) zijn 33 personen geobserveerd die de +Lichtlijn in Bodegraven passeerden. Dat deden alle 33 proefpersonen op een veilige manier: ze wachtten voor groen licht en waren zich zichtbaar bewust van de kruising die ze passeerden. Niemand keek bewust naar de lichtlijn. Maar door het daglicht op het tijdstip van observatie was de strip ook moeilijk te zien, stelt het rapport. Slechts drie van de personen die de lijn passeerden had een telefoon in zijn/ haar hand, maar dit waren geen smombies. Ze keken namelijk op, op het moment dat ze het kruispunt naderden en bleven niet vastgekleefd aan hun scherm.

Toch is de gemeente blij met de onderzoeksresultaten. ‘De +Lichtlijn kan meerwaarde bieden voor kwetsbare, overstekende voetgangers’, schrijft ze op haar website. De +Lichtlijn heeft volgens de gemeente bovendien voldoende potentie voor andere toepassingsmogelijkheden. Denk aan het helpen van ouderen met een rollator, kinderen en grote groepen voetgangers. De oversteekplaats is door de +Lichtlijn beter zichtbaar en voetgangers lijken zich verder van de rijbaan op te stellen. Maar hé, dat was helemaal niet het doel van de innovatieve oplossing die begin dit jaar wereldnieuws werd.

Geen conclusies

Op basis van het onderzoek kunnen we eigenlijk niets stellen. En al helemaal niet over de effectiviteit van deze oplossing voor smombies. Er is geen vergelijkende test gedaan zónder lichtstrip en de groep smartphonegebruikers (n=3) is niet groot genoeg om enig uitspraak te kunnen doen. Daarbij kun je je afvragen of de basisschoolkinderen die op een doordeweekse ochtend het kruispunt passeren een goede onderzoekspopulatie zijn als ze weten dat het kruispunt daar zit. Maar who cares: Bodegraven steelt opnieuw de show. En de media nemen het over.

Toch word ik getriggerd door het onderzoek en de oplossing. Is smartphonegebruik in het verkeer wel iets dat we op deze manier moeten oplossen? Er bestaan daarover verschillende gedachtegangen.

Veilig smartphonegebruik of verbod

De eerste is het zo veilig mogelijk maken van smartphonegebruik in het verkeer. Wethouder Kees Oskam, verantwoordelijk voor verkeer in de gemeente Bodegraven-Reeuwijk, is daarvan duidelijk een aanhanger: ‘Smartphones zijn niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Daarom streven we naar zo veilig mogelijk gebruik, ook op straat. Dit rapport laat zien dat de +Lichtlijn daarbij kan helpen. Natuurlijk blijft zelf opletten de norm, maar met de +Lichtlijn helpen we verkeersdeelnemers een handje’, schrijft hij op de website van de gemeente.

De gedachte hierachter is dat we smartphonegebruik als gegeven aannemen, mede doordat verbieden niet als realistische optie kan worden gezien. Daarom moeten we investeren in ondersteunende aanvullende maatregelen om veilig smartphonegebruik mogelijk te maken. Naast de lichtstrip zijn deze smartphonelanes een andere oplossing in deze categorie.

Maar gaat dat niet in tegen huidige campagnes, voorlichtingen en apps die smartphonegebruik juist - tegengaan en proberen te verminderen? Tegenstanders vinden dat de implementatie van dergelijke maatregelen juist leidt tot acceptatie. Mensen zouden door dit soort maatregelen minder zelf gaan opletten en wennen aan het ‘geholpen’ worden. En als dan de stroom uitvalt, kunnen we niet eens meer zelf een weg over. Aanhangers hiervan willen smartphonegebruik verminderen of verbieden, bijvoorbeeld door educatie of juridische maatregelen. Dat laatste ligt niet voor de hand. Vooralsnog staat Honolulu alleen in haar verbod op het oversteken van een straat terwijl je op een telefoon kijkt.

Het zou stom zijn te denken dat groen licht altijd betekent dat je kunt doorrijden zonder op of om te kijken

Eerst over het puntje maatschappelijke acceptatie en daardoor verminderd oplettend gedrag. Ik denk daarbij aan het passeren van een groen stoplicht. Het zou stom zijn te denken dat groen licht altijd betekent dat je kunt doorrijden zonder op of om te kijken. Jouw veiligheid is niet afhankelijk van een stoplicht, maar van je eigen gedrag en dat van je mede-weggebruikers. Per definitie moeten we nooit honderd procent vertrouwen op de hulpmiddelen die ons geboden worden, zolang er menselijk gedrag bij betrokken is. Op het moment dat auto’s autonoom rijden en communiceren met stoplichten, wordt het natuurlijk een ander verhaal. Zover dat alle voertuigen automatisch stoppen voor rood is het echter nog niet. Hulpmiddelen blijven dus hulpmiddelen en vragen nog steeds eigen inzet en waakzaamheid.

Met de wethouder ben ik het ook niet eens. Ten eerste niet omdat hij op basis van een steekproef met drie personen de +Lichtlijn de hemel in prijst. En temeer omdat hij smombiegedrag als iets ziet die we met ontwerpmaatregelen ‘veilig’ kunnen maken. Daar geloof ik niet in.

Smartphone concurrent van je openbare ruimte

Een smombie blijft een smombie. Zelfs een dweilorkest op een zebrapad zal de persoon in kwestie niet doen opkijken. Hij is immers één met zijn device, zit op Facetime met zijn date, is lastminute kaartjes aan het bestellen voor een bijna uitverkocht concert of kijkt de wedstrijd van zijn favoriete voetbalclub. Verbieden is niet te handhaven. Op korte termijn is het wel mogelijk om smombies via de telefoon te waarschuwen voor gevaarlijke situaties, Jou telefoon weet waar je loopt en welk verkeer eraan komt. Eén pop-upje en het is opgelost. Sterker nog, binnen het project Talking Traffic wordt al gewerkt aan dit soort slimmigheden. Maar het duurt nog wel even voordat dit op elke telefoon operationeel is. En de gevaren zijn er nu.

Vooropgesteld, waarschijnlijk lost het probleem zich vanzelf op, als de feiten ons opschrikken. Maar elk verkeersslachtoffer is er één teveel. De verleiding van je telefoon grijpen als je over een trottoir wandelt wordt alleen maar groter, want de mogelijkheden nemen toe. Overal snel internet, live televisie, real-time route navigatie. Daar moet óók iets tegenover staan in de fysieke wereld.
Ik denk dat je het 'smombiemoment' in veel gevallen vóór kunt zijn. Zoals de smartphone een concurrent is van elke hoofdspreker op een congres, zo is de smartphone ook een concurrent van je openbare ruimte. Als een voetganger de voorkeur geeft aan zijn virtuele telefoonwereld heb je verloren en is de buitenwereld dus niet spannend, interessant, rustgevend of aantrekkelijk genoeg. Ik ga er dan gemakshale vanuit dat iemand die op zijn telefoon kijkt en de straat over steekt niet een route aan het plannen is, want dan was hij niet overgestoken (hij weet immers niet waar hij heen moet). Het gaat dus vooral om de sociale en entertainment-verleidingen die dat telefoontje biedt.

Daarom zou ik een nieuw onderzoek willen voorstellen: een verglijkend onderzoek naar smombiegedrag op locatie A (Kobra Wall in Lodz), locatie B (Van Gogh pad, Roosegaarde), locatie C (Blue trees in Seattle) of locatie D (spoorweg Reeuwijk). Ik heb een licht vermoeden dat locatie D het smombiegedrag het best weet te stimuleren. Maar dat baseer ik op een inventarisatie onder slechts 3 collega’s (n=3).