200 miljoen euro is nodig om de HSL-Zuid te verbeteren, zei ProRail-baas Pier Eringa gisteren in het FD. De NS is het daarmee eens. Maar uit onderzoek van het ministerie van IenM blijkt de NS vertragingen grotendeels zelf te veroozaken. Ambtenaren zinspelen op het toewijzen van de concessie aan een andere vervoerder. Politiek onhaalbaar, zou je zeggen. Maar anders dan bij de gunning van de HSL, toen Den Haag concurrentie vooral met de mond beleed, is de open Europese spoormarkt vanaf 2019 een feit. Voor de NS lonken nieuwe kansen op het Franse spoor.

De overheid die haar eigen overheidsbedrijf van de spoorbaan duwt: het bleek tot voor kort een illusie. Nog even de voorgeschiedenis: In september 2001 gunt het ministerie van Verkeer en Waterstaat de HSL aan HSA, een consortium van NS (90%) en KLM (10%), dat daarvoor 178 miljoen euro betaalt, en daarmee Arriva en Connexxion passeert. Het bleek een onverantwoord hoog bod, en als HSA in 2011 aan de rand van de afgrond staat, redt de Rijksoverheid haar eigen overheidsbedrijf door de HSL samen te voegen met het hoofdrailnet. Vanaf dat moment betaalt NS ‘slechts’ 87 miljoen per jaar voor het recht om de HSL-Zuid te exploiteren.

Kort voor het Fyra-debacle doet FMN (Federatie Mobiliteitsbedrijven Nederland, een samenwerkingsverband van Arriva, Connexxion, Syntus en Veolia) nog een poging om de overheid met een alternatieve bid (‘Het Nieuwe Spoorplan’) op andere gedachten te brengen, maar die wijst het bod af.

Openbaar aanbesteden van spoorcontracten wordt de norm, onderhands gunnen de uitzondering

Ook na het Fyra-echec, waaraan de Rijksoverheid vanwege de voorgeschiedenis en als aandeelhouder zelf schuldig is, houdt de minister vertrouwen in haar eigen spoorbedrijf, nadat een poging van Arriva om op initiatief van Den Haag de ‘Lage LandenLijn’ van de grond te krijgen, strandt. In 2014 wordt de HSL-Zuid als onderdeel van het hoofdrailnet voor een periode van 10 jaar gegund aan de NS. Bezwaren van FMN tegen deze gunning, vangen bot bij de rechter.

Afgelopen zomer stelde het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) vast dat het ministerie de concessie onderhands aan NS heeft mogen verlenen, omdat dit ‘financieel het voordeligst is’ en ‘de reiziger geen belang bij een opsplitsing van het hoofdrailnet’. Ik ben het daar mee eens. Na alle financiële offers die zijn gebracht om, ondanks beleden concurrentie, de HSL-Zuid aan het eigen Rijkspoorbedrijf te laten, gaat het wel ver om de NS alsnog van de baan te drukken. Sterker: ik ben überhaupt tegen concurrentie op het spoor. Het spoor is intrinsiek inflexibel en log, en dat verhoudt zich slecht tot de dynamiek van de vrije markt. Ja, een marginaal regionaal lijntje aan het einde van de keten, laat dat maar aan een private aanbieder, als het Rijksspoorbedrijf het niet wil doen.

Vierde Spoorpakket

Maar het tegenovergestelde staat te gebeuren. Begin 2016 jaar stemden het Europees Parlement, de Europese Commissie en 28 lidstaten (inclusief het VK) in met het zogeheten ‘Vierde Spoorpakket’, dat een geïntegreerde markt voor personenvervoer in heel Europa moet regelen, met name voor hogesnelheidslijnen. Openbaar aanbesteden van spoorcontracten wordt daarmee de norm, onderhands gunnen de uitzondering. Het doel: lagere prijzen voor de treinreiziger en betere treindiensten. Vanaf 2019 gaan de nieuwe regels van kracht. Vanaf dat moment kan de Nederlandse Rijksoverheid haar eigen spoorbedrijf de hand niet langer boven het hoofd houden.

Liever goede concurrentie dan halfbakken concurrentie, lijkt me. Duw de NS dan maar van de baan af. Gun de HSL-Zuid aan de SNCF. Tenminste, als zij wél een concurrerend bod kunnen doen. De directeur van de SNCF schijnt zich namelijk al zorgen te maken over de riante arbeidsvoorwaarden van machinisten en conducteurs op Franse TGV’s, die resulteren in véél te hoge kosten, wat de SNCF net als Air France alles behalve concurrerend maakt. Integendeel: overheidsbedrijf SNCF zal trucs moeten uithalen om haar positie op het Franse spoor te behouden, maar ditmaal onder het toeziend oog van de Europese Commissie. Ik zou zeggen: NS, vergeet de HSL Zuid, vergeet de Fyra, kijk vooruit: grijp je kansen op het Franse spoor.