Hoe dit park Hoensbroek weer leefbaar maakt

Hoensbroek, ooit een zelfstandig dorp, is door de mijnbouw in de loop van de 20ste eeuw uitgegroeid tot een aaneengesloten bebouwd gebied met het naastgelegen Heerlen. De mijnen in de regio zijn inmiddels allemaal gesloten, maar veel van de ervoor aangelegde arbeiderswijken bestaan nog. De LTS-buurt – vernoemd naar de lagere technische school die daar stond – is een van die wijken die in de loop der jaren verloederde.

In 2006 ging de school tegen de vlakte en ontstond een leegte in het hart van de buurt. Het was hoog tijd voor een herstructurering. Hoensbroek als krimpgebied met lage grondprijs, bood de kans om een prachtig buurtpark te realiseren met een Brede Maatschappelijke Voorziening (BMV). Het plan is gefinancierd door gemeente en woningcorporaties.

Onder leiding van projectleider Doenja Urlings werd in het voorjaar van 2011 samen met woningcorporaties Woonpunt en De Voorzorg de herstructurering van het stadsdeel integraal opgepakt. Een ontwerpteam (Buitenom en Bureau B+B) werd geselecteerd en startte met uitgebreide kennismakingen in de buurt. Identiteit en trots stonden centraal. De wisselwerking tussen de disciplines stedenbouw, landschapsarchitectuur, architectuur en productontwerp was sterk.

Het stedenbouwkundige plan en de openbare ruimte zijn gelijktijdig ontworpen. Het ontwerpteam hield op veel manieren contact met de burgers van Hoensbroek. Nieuwe activiteiten trokken mensen het gebied in: picknick, speeltuinslotfeest, tent in de wijk, riddervertelling, bijenles, theaterproject en een lawaaiconcert. De bestaande buurtorganisatie zag kansen, activeerde haar website en trok de wijk in. Het resultaat is sociaal en duurzaam.

De Tussentijd

Parallel aan het planproces werkten Doenja Urlings en Buitenom aan ‘De Tussentijd’ – de periode tussen sloop en nieuwbouw waarin tijdelijke events en fysieke ingrepen van grote waarde kunnen zijn voor buurtcohesie. De Tussentijd kreeg vorm op en rond het veld in de LTS-buurt. Er is gestart met een fysieke ingreep: het doorbreken van het lege veld door een nieuwe looproute. Aan weerszijden van het pad werden tijdelijk kavels vergeven voor initiatieven uit de buurt. Via een open oproep, een billboard op de lege vlakte, een serie posters (ontworpen door Merian Plaat), ideeënlabels, sponsoractie en een marktkraam werden ideeën verzameld. Kansrijke ideeën werden geselecteerd en diverse zijn met een klein budget in de periode 2011-2014 georganiseerd en gerealiseerd.

Voorbeelden hiervan zijn: een ontmoetingsplek van oud straatmeubilair, een re-use stalen bijenkasteel met uitkijkpost en bijenvolken, een kruiden- en groentetuin, unieke windbloemen als fiere gebiedsmarkering (genaaid door omwonenden) en een inloop (project)huis. Het bijenkasteel won zelfs de nationale ‘Gouden Zwaluw 2013’, een prijs vanuit de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. Sommige projecten zijn dierbaar geworden en hebben in het Aldenhofpark een blijvende plek gekregen.

Hoewel de woningen leegstroomden en de flats dichtgespijkerd raakten, ging de LTS-buurt weer leven. Een groep verstandelijk beperkte cliënten ging in het gebied samenwerken met vrijwilligers aan het beheer van de openbare ruimte. Zij hebben een vaste plek gekregen in de BMV en houden dagelijks het nieuwe park en plein schoon.

Zuid-Limburgse geologie

Het parkontwerp is gebaseerd op de bijzondere Zuid-Limburgse geologie. In de aardkorst zitten verticale breuken, waardoor sommige delen omhoogschuiven en andere omlaag. Zo ontstaan terrassen of scheggen. Het bestaande hoogteverschil in het park wordt versterkt door kunstmatige scheggen met wisselende hoogtes. De scheggen creëren verschillende ruimtes voor uiteenlopende functies. Het park is zo ontworpen dat het wordt afgebakend door een rij levensloopbestendige woningen en de BMV. De nieuwe BMV staat aan de rand van het park en vormt een schakel met het centrum.

Het schoolplein ligt aan de voorkant van het gebouw en is direct verbonden met het park. Dwars door het park lopen doorgaande fiets- en wandelpaden, zodat er altijd levendigheid is. Het park kent een rustig wandelgedeelte en een levendiger deel voor spelen en ontmoeten. Regenwater kan in de bodem infiltreren; een overschot aan water zal terechtkomen in een waterpartij op het laagste punt van het park. Waardevolle bomen zijn behouden, voor de nieuwe beplanting is gekozen voor inheemse, bij-vriendelijke soorten.

Hergebruik

In het gebied zijn zoveel mogelijk hergebruikte materialen toegepast. De kasseien zijn afkomstig van geruimd straatwerk uit de buurt en oude klinkers zijn hergebruikt. Verspreid door het park staan grote zitbanken. Deze banken worden gedragen door gestapelde muurtjes, opgebouwd uit hergebruikte gebroken 30x30 betontegels. Het motoriekparcours is gemaakt met afgedankte autobanden en het bijenkasteel was ooit een pergola.

Openbare ruimte en producten

Het schoolplein rondom de BMV maakt onderdeel uit van het park. Het plein is zowel voor de school als voor de buurt toegankelijk. De buitenruimtes van de BMV bestaan uit een speelplein (7-12 jaar), een tribunetrap, een dakterras, een afsluitbaar binnenspeelhof (2-6 jaar), een parkeerplaats en een boomgaardtuin. De materialen van het gebouw en de buitenruimtes vormen een eenheid. De speelaanleidingen op het plein, in de patio en in het park zijn geïnspireerd op de door kinderen gemaakte objecten tijdens een workshop.

Op het plein liggen twee- en driedimensionale speelstenen in verschillende formaten: de zogenaamde ‘schatten’ uit de bodem. Elke steen heeft zijn eigen speelfunctie. Soms is dat een toestel, soms alleen een klimgreep of een knikkergeul. Het plein is opgedeeld in drie afsluitbare zones die onafhankelijk van elkaar of samengevoegd gebruikt kunnen worden. In combinatie met de zitbanken overbrugt het rode hekwerk een niveauverschil en vormt het een speelse overgang van plein naar park. Naast de school bevindt zich de kiss-and-ridezone. Door de woorden ‘ZOEN’ en ‘ZOEF’ in de bestrating te verwerken is duidelijk waar de ouders hun kinderen af kunnen zetten en op kunnen halen.

Het robuuste motoriekparcours bestaat uit diverse balans-, ren-, wip-, klim-, spring-, klauter-, kruip- en draaitoestellen. De vormgeving en kleuren zijn geïnspireerd op de ‘bij en zijn biotoop' met honingraden, meeldraden, voelsprieten en kleurige bloemen en sluiten aan bij het bijenkasteel in kleur en thema. De toestellen zijn opgebouwd uit tweedehands auto-, vrachtwagen- en tractorbanden, gecombineerd met staal en door hun stoere en robuuste vormen en hun grote speelwaarde een uitdaging voor kinderen van 4 tot 16 jaar. Het parcours, omheind door taluds, fungeert als speelroute, chillplek en tribune. Het parcours is een groot succes. De hergebruikte picknickbanken aan de zuidkant van het park worden vooral door jongeren gebruikt als ontmoetingsplek.

Stand van zaken

In 2015-2016 is het Aldenhofpark grotendeels aangelegd. De BMV is geopend in september 2015. Helaas zijn beide woningcorporaties nog niet aan het bouwen. De economische crisis en de verhuurdersheffing zorgden ervoor dat de stekker tijdelijk uit de bouwplannen werd getrokken. Hierdoor ontbreken de ogen en oren van het park nog. De vijver bij het toekomstige appartementencomplex is ook nog niet gerealiseerd. Dit komt de afwatering van het park niet ten goede. Gelukkig zijn er nu positieve berichten dat de woningen er toch binnen een paar jaar kunnen staan. Het Aldenhofpark is een ‘work in progress’, maar dankzij de Tussentijd-activiteiten en de reeds gerealiseerde kwaliteit in architectuur, groen en speelplekken, is het gebied door Hoensbroek omarmd.

Carolien Oomes
Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers en medeoprichter van ontwerpbureau Buitenom.
Meer info: www.buitenom.com of via 06-22518607.