Adam Smith zei het al, de markt wordt gestuurd door de ‘invisible’ hand. Dé markt, dat is niet alleen de strijd om AkzoNobel en Unilever, maar ook de lokale vestiging van PPG met een project om niet-gebruikte verf terug te halen via het eigen distributiekanaal. Het is RIGO, de verfproducent uit IJmuiden, die lokaal verbouwde lijnzaadolie laat persen in de molens van de Zaanse Schans. De markt speelt, volgens hoogleraar Rifkin, zelf al in op een nieuwe economie met een overschakeling naar duurzame energiebronnen, consumenten en producenten die prosumenten worden en nieuwe organisatievormen rond het gemeenschappelijk gebruik, de ‘common grounds’.
De fysieke infrastructuur (en daarmee de plek) is voor de markt steeds minder een beperking. Er is daardoor een concurrentieslag gaande tussen vooral regionale clusters, volgens het manifest ‘Het nationaal verdienvermogen en de cruciale rol van de regio’s’ van de Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland (SKBN). Overheden moeten zich richten op het stimuleren van economische kansen en het ruimtelijk faciliteren.
Silicon Valley is hét voorbeeld hoe een sterke rol van overheden samen met marktpartijen bijdraagt aan regionale ontwikkeling. Wetenschapper Marianne Mazzucato onderbouwt overtuigend hoe in regio’s als Silicon Valley de overheid niet alleen bestuurder en regelgever is, maar ook steeds meer ambitieus en minder risicomijdend. Zij pleit voor de creatie van nieuwe markten via publiek-private samenwerking op basis van moed, het durven oppakken van initiatieven. Durf te experimenteren en (!) te mislukken. Maar deel ook aan het einde mee in de opbrengst.
Ook het gebied de Westas concurreert op wereldschaal en een sterke overheid kan daar een rol spelen. Mijn pleidooi zou zijn om daarbij voor inspiratie ook te kijken naar ons eigen recente verleden. In de Amsterdamse regio is de coöperatieve vereniging FloraHolland wereldspeler op sierteeltgebied. Haven van Amsterdam is de vierde haven van Europa en Schiphol is de tweede luchthaven van Europa, beide voor 100 procent in overheidshanden. Tot slot is de vereniging AMS-IX een van de grootste wereldspelers als dataknooppunt. Vier hubs die niet uit dé markt zijn gekomen, maar het resultaat zijn van gerichte samenwerking van private partijen en overheden, met de overheid als belangrijke initiator en risicodragende partij.
Wat houdt ons tegen om dit succes te herhalen? Deze vier hubs met hun klinkende Engelstalige namen Royal Schiphol Group, Port of Amsterdam, Royal Flora Holland en AMS-IX, zijn ook beheerders van ons publiek-private erfgoed. Ligt niet hier de sleutel voor verdere ruimtelijk-economische ontwikkeling: de stap naar een circulaire werkplaats?
Paul Jansen
Bestuurslid SKBN en associate HorYzoN