Deelnemers aan het atelier waren burgergroepen, gemeentelijke en provinciale betrokkenen, vertegenwoordigers van Chemelot en externe experts op het gebied van wayfinding, smart technology en communicatie
Chemelot is een bijzonder gebied. 800 hectare met 50 installaties waaronder naftakrakers, polymerisatiefabrieken, ammoniakfabrieken en salpeterzuurfabrieken. De kans dat er iets misgaat is heel klein, maar de gevolgen kunnen groot zijn als er wel iets gebeurt en niet iedereen weet wat hij/zij moet doen. Hoe houd je de impact zo klein mogelijk. Chemelot is daarmee een ideaal voorbeeld voor een Innovatieatelier om met experts te zoeken naar ruimtelijke, communicatieve en smart verbeteringen om omwonenden zelfredzamer te maken.
De groep van veertig personen was zorgvuldig geselecteerd op basis van expertise en betrokkenheid. ‘Want iedereen heeft een verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk slachtoffers vallen’, stelt Edwin Pirson, beleidsmedewerker Externe Veiligheid bij de gemeente Sittard-Geleen. ‘Bij zelfredzaamheid gaat het erom dat burgers zichzelf zonder hulpdiensten in veiligheid kunnen brengen.’
Pirson raakt daarmee direct een gevoelig punt, want zijn we niet zo geconditioneerd dat we niet eens meer reageren op sirenes (WAS-palen).Het is een zorg die duidelijk leeft in de groep. ‘Hoe krijgen we burgers zover dat ze ook daadwerkelijk actie ondernemen en hoe krijgen we ze vervolgens zover dat ze dan ook nog doen wat we beogen?’ Bij verschillende rampscenario’s, met brand-, explosie- of gifgevaar, moeten burgers namelijk weer anders handelen. ‘Bij explosiegevaar is het bijvoorbeeld levensgevaarlijk om dicht bij een raam te staan, maar dat wordt nooit gecommuniceerd’, merkt een bezorgde bewoner terecht op.
Gelukkig leven we ook in een tijd waarin veel mensen altijd in verbinding staan met de buitenwereld door het gebruik van smartphones en een exponentiële groei aan big data. Middelen die een rol kunnen spelen in het informeren van mensen die in de buurt van de ramp zijn zodat ze de juiste keuzes kunnen maken. Het zijn zaken waar de betrokkenen in verschillende groepen zich een dag lang mee bezig hebben gehouden om te komen tot zes innovaties voor het verbeteren van zelfredzaamheid. In het kort de pitches voor meer zelfredzaamheid.
1. Google Ramp
Zodra er een sirene gaat en je een NL-Alert krijgt, kun je op Google vinden hoe je weg kunt komen met de innovatie Google Ramp. Een idee dat gebruikmaakt van bestaande technieken, maar waarbij nog wel complexe software nodig is die uitrekent hoe de ramp zich verspreidt op basis van bijvoorbeeld weersomstandigheden. Als je die datasets koppelt, kun je een op maat gemaakt advies sturen naar mensen die zich op een zeker moment in de buurt van de ramp bevinden. Of juist een signaal krijgen dit gebied te vermijden. ‘Wie wil hiervoor betalen’, is de grote vraag die blijft hangen.
2. Training van de buurman
Een praktischer idee is de training van de buurman. Wie op Chemelot werkt, moet namelijk een uitgebreide training volgen. Dat traject kun je ook verplichten voor omwonenden. Niet zo uitgebreid als de mensen die er komen werken, maar met een training van twee uur ben je al heel ver. Die trainingen kunnen worden gegeven door mensen uit de buurt. In elke wijk in de gemeente Sittard-Geleen wonen namelijk mensen die op Chemelot werken. Zo’n training wordt daarmee ook een contactmoment tussen het bedrijvenpark en omwonenden. Elke klacht is namelijk ook een gratis advies. Deze trainingen kunnen onderdeel zijn van de bredere communicatiestrategie van Chemelot waarin met meer openheid wordt gesproken over de risico’s die wonen in de buurt van Chemelot met zich meebrengt.
3. Evacuatieplan voor zelfredzaamheid op bedrijventerrein
In de gevarenzone van Chemelot ligt een gemengd bedrijventerrein met horeca en een crematorium. Een plek waar dagelijks veel mensen komen die enerzijds niet van mogelijke gevaren op de hoogte zijn, en anderzijds niet precies weten wat ze moeten doen op het moment van een ramp. Onderzocht kan worden of een evacuatieplan voor het gebied zinvol is. Ook hier wordt gebruikgemaakt van de kracht van de wijk door werknemers op bedrijventerreinen te instrueren over de handelingen die moeten worden verricht.
4. Airbnb voor schuilkelders
Net als je je huis deelt voor toeristen, kun je ook je woning delen voor mensen die een schuilplek zoeken. In een app verzamel je gebouwen die goed bestand zijn tegen brand en toxische stoffen en waar mensen zijn die je opvangen en die je kunnen helpen. Een gemeentehuis zou een goede plek zijn, maar ook buurtgenoten met schuilkelders of sterke woningen en een bhv-opleiding zouden goede safe havens kunnen zijn. De safe havens kun je communiceren met een bordje op je deur of je zet het in een applicatie.
5. Netwerk van safe havens
In aansluiting op dat idee stelt een andere groep voor om een netwerk van safe havens op te zetten in de wijken. Via zo’n platform komen er in elke wijk oriëntatiepunten met adressen waar je naar binnen kunt gaan. Op die safe havens zitten mensen met kennis die jou verder kunnen helpen en waar de brandweer je indien nodig ophaalt. Geen digitale applicatie, maar bekende plekken in de wijk waar je kennis en veiligheid kan vinden. De routes naar veilige plekken zou je kunnen gaan markeren met markeringen op lantaarnpalen, zodat je direct weet waar je heen moet.
6. Smartphones voor ouderen
Er is een kwetsbare groep ouderen die nog niet beschikt over smartphones om live updates te ontvangen over gevaarlijke situaties. Die groep kun je een soort smartphone geven die enkel gebruikt kan worden voor informatie over incidenten. Als er een incident is, toont het display automatisch de informatie over de beste handelingen.
Reflectie burgemeester Sittard-Geleen
‘Stuk voor stuk goede ideeën die zich erg richten op de communicatie na een incident’, zegt burgemeester van Sittard-Geleen Sjraar Cox in zijn reflectie op de pitches van de groepen. ‘Niet elk idee zal de eindstreep halen en de ideeën zijn natuurlijk nog niet af. Hier en daar roepen ze vragen op over uitvoerbaarheid op het gebied van geld en/of het daadwerkelijke effect dat het kan hebben op de zelfredzaamheid. Dat kun je ook niet verwachten na een dag.’
Conclusie van de dag is dat er geen generiek toepasbaar beoordelingskader bestaat voor zelfredzaamheid; locatiespecifieke elementen werken sterk door in het actieplan dat je opstelt. Bij het inzetten van maatregelen is het daarom belangrijk dat dit door vele stakeholders wordt bekeken met kennis van het vakgebied.
Om daar meer inzicht in te krijgen worden de zes ideeën binnenkort uitgedokterd door een groep studenten die ook aanwezig waren tijdens het Innovatieatelier. Ze hebben de hele dag meegelopen en meegedacht en proberen de ideeën nu verder te helpen. Het beste idee wordt gepresenteerd tijdens de burgemeestersreis die het Kennislab voor Urbanisme op 31 mei organiseert naar de gemeente Sittard-Geleen.
