Een integrale aanpak is de sleutel tot transitie van het landelijk gebied. Dat is de centrale notie in de twee kabinetsbrieven in reactie op het werk van de Commissie Remkes. Maar een integrale aanpak is complex. Het vergt tijd, visie en empathie. De zoektocht naar samenhang is nog maar net begonnen.
Het kabinet stuurt aan op een ‘forse transitie’ van het landelijk gebied. Die is om veel redenen urgent. Maar, het moet wel ‘waardig en fatsoenlijk’ gebeuren. Zo opent minister Van der Wal de Kamerbrief ‘Voortgang Nationaal Programma Landelijk Gebied’ van 25 november. In de brief ‘Voortgang integrale aanpak landelijk gebied en opvolging uitspraak Raad van State over Porthos’ van dezelfde datum, wijst de minister erop dat ‘ieder zijn rol en verantwoordelijkheid moet nemen’. Belangrijke sleutel in beide brieven is een integrale aanpak. Immers, op dezelfde vierkante meters komen verschillende problemen samen. Maar waarin schuilt de samenhang, behalve dat het om één en dezelfde ruimte gaat?
Een transitie kan enkel plaatsvinden als álle systeempartijen meedoen, van de agrariër tot de consument, van de overheid tot de supermarkt.
Op donderdag 19 januari organiseren vakblad ROm en TwynstraGudde het studiowebinar ‘Zoeken naar samenhang bij de transitie van landelijk Nederland’ dat plaatsvindt van 11.00 tot 12.00 uur. ROm-hoofdredacteur Marcel Bayer gaat in gesprek met André Schaminée. Hij is partner en hoofd ‘social design’ bij TwynstraGudde. Hij is met zijn team betrokken bij verschillende gebiedsprocessen en deelt zijn belangrijkste lessen en praktische tips over het werken aan transities.
Na de lezing kunt u digitaal participeren bij een dialoog met André en Michiel Cappendijk, adviseur ruimte, wonen en economie.
- Wat: Studiowebinar ‘Zoeken naar samenhang bij de transitie van landelijk Nederland’
- Wanneer: Donderdag 19 januari, 11.00 – 12.00 uur
- Waar: Het is een online bijeenkomst
- Voor wie: Provinciale- en gemeentelijke ambtenaren en iedereen die zich met de inrichting en transitie van het landelijk gebied bezighoudt;
- Kosten: Aan deelname zijn geen kosten verbonden
Weinig integrale aandacht
Het landelijk gebied heeft heel lang nauwelijks integrale aandacht gekregen. In vrijwel al het beleid lag het primaat bij het stedelijk perspectief. Tekenend is dat in 2015 de Dienst Landelijk Gebied werd opgeheven.
De missie van die dienst was nu juist om bij te dragen aan samenhang (!) in de ontwikkeling van het landelijk gebied. Na opheffing van de dienst stapelden de problemen in het landelijk gebied ongemerkt op. Grotendeels buiten het blikveld van de landelijke politiek.
Nu verwachten we in datzelfde landelijk gebied de oplossingen te vinden voor tal van knellende vraagstukken; het omlaag brengen van de stikstofemissies, de wateropgave in brede zin, de energietransitie, delen van de woningbouwopgave, het natuurherstel.
Provinciale gebiedsprogramma’s
Om de gewenste transitie aan te slingeren, krijgen provincies een belangrijke taak. Zij moeten provinciale gebiedsprogramma’s opzetten met samenhangende oplossingen, in een cyclisch en iteratief proces, zo schrijft de minister. Dat betekent: per gebied zoeken naar draagvlak en betrokkenheid, combinatiemogelijkheden en kansen. Twee stappen vooruit en één stap achteruit en geleidelijk tot oplossingen komen.
Naar de bollen
Maatwerk leveren per gebied lijkt inderdaad de enig juiste aanpak. TwynstraGudde heeft daar rond verschillende thema’s in het landelijk gebied goede ervaringen mee. Een mooi voorbeeld is de transitie van de Duin- en Bollenstreek.
Hier hebben betrokken gemeenten samen met onder andere tuinders en gewerkt aan een intergemeentelijke structuurvisie voor vitalisering van het hele gebied. In die visie is een samenhangende set afspraken gemaakt: over het behoud van teeltareaal, over het opruimen van leegstaand agrarisch vastgoed en over de vestiging van nieuwe bedrijven.
Er is een Greenport Ontwikkelingsmaatschappij (GOM) opgericht met een mandaat om uitvoering te geven aan de opdracht de telers bestaanszekerheid te geven én het cultuurlandschap veilig te stellen. Dit project laat goed zien hoe een zorgvuldige en samenhangende aanpak succesvol kan zijn. Het laat ook zien hoe ingewikkeld en tijdrovend dat is. Het was een proces van jaren.
Ondermijning
Een ander voorbeeld is de aanpak van ondermijnende criminaliteit in het buitengebied. Elke tuinder of boer weet dat drugscriminelen als muskieten afkomen op leegstaand agrarisch vastgoed. De meeste boeren gaan gelukkig niet mee met de verleiding van het snelle geld. Maar dat vergt weerbaarheid. En hoe weerbaar zijn de boeren nog?
Tegelijk: een leegstaande schuur of stal afbreken doe je niet zomaar. Wat krijg je ervoor in de plaats? Welke oplossing zien de betrokken boeren zelf? Ruimtelijke, economische en sociale vraagstukken hangen nauw met elkaar samen. Hier ligt ook een verantwoordelijkheid bij lokale overheden. De overheid moet perspectief bieden, verbinden en zorgen voor de condities om transities stap voor stap te realiseren.
Natuurherstel
Samenhang is niet alleen nodig bij oplossingen in landbouwgebieden; datzelfde zie je in natuurgebieden. Ook daar komen veel opgaven samen. Klimaatverandering en stikstofuitstoot zetten de natuur onder druk. De biodiversiteit holt achteruit terwijl we aan de andere kant te maken hebben met invasieve soorten. Verdroging en de wateropgave spelen de natuur parten.
De ambities van het Rijk en de provincies zijn hoog en er zijn steeds meer subsidieregelingen en projecten. In dit verband ondersteunt TwynstraGudde bijvoorbeeld Natuurmonumenten met programmamanagement. Samenwerking op het gebied van groen, binnen én tussen organisaties is het leidmotief, met maatwerk toegesneden op specifieke gebieden.
Grootste gemene deler
Wat is nu de grootste gemene deler van deze voorbeelden? Het begint ermee dat het landelijk gebied de aandacht wordt gegeven die het lange tijd heeft ontbeerd. Daarin schuilt voor een belangrijk deel de samenhang die voor de transitieopgave nodig is. Betrokkenheid. Daarbij gaat het niet alleen om de boeren, maar ook om de bewoners van kleine kernen, de natuurliefhebbers, de recreanten ... Welke problemen, angsten, onzekerheden, ideeën en dromen hebben de gebruikers van het landelijk gebied?
Betrokkenheid is niet iets wat je kunt creëren; het is er al, je moet het alleen vinden en binden. Niet via een internetconsultatie, maar door het veld in te gaan. Vanuit een grondhouding om echt te willen begrijpen wat mensen drijft.
Intense gesprekken
Het stikstofvraagstuk is niet de eerste en vermoedelijk ook niet de laatste botsing tussen natuur en landbouw. De grote vraag is steeds hoe we dit patroon kunnen doorbreken. Zo heeft TwynstraGudde in opdracht van het ministerie van LNV in drie gebieden onderzocht wat de natuur-landbouwconflicten betekenen voor zowel agrariërs als betrokkenen bij de natuur.
TwynstraGudde voerde intense gesprekken die de adviseurs van TwynstraGudde raakten. Wat de natuur en de landbouw gemeen hebben is een grote mate van onzekerheid over de toekomst en het besef dat er veel verloren dreigt te gaan. De gesprekken waren echter ook verrassend openhartig en onderzoekend. Voorbij de standpunten en de toon die domineren in de media, werd met elkaar gesproken en waren wijsheid en vakmanschap, autonomie en waardering enkele van de terugkerende thema’s. Remkes heeft laten zien hoe je met empathie een wiel in beweging kunt krijgen. Diezelfde empathie is nodig om het wiel in beweging te houden.
Foto: Matthias Groeneveld / Pexels.com
