Na sluiting van de scheepswerf Dubigeon in 1987 vond Nantes zichzelf opnieuw uit. Maar anders dan Bilbao, dat inzette op grote gebaren zoals het Guggenheim, koos Nantes voor Sustainable Development Goals, vóór de SDG’s bestonden. Nantes investeerde in groen in plaats van in gebouwen, in cultuur in plaats van architectuur, in mensen in plaats van marketing, in innovatie in plaats van massatoerisme. In 2013 ontving Nantes de Europese Green Capital Award, gevolgd door de Civitas Awards voor duurzame stedelijke mobiliteit (2019) en de Green Cities Award in 2021.
Het had niet veel gescheeld of de stad aan de Loire was het voorbeeld van Bilbao gevolgd, dat na sluiting van zijn scheepswerf vol inzette op architectonische iconen. In plaats van geassocieerd te worden met architectonische en culturele standaardisatie, stelden publieke en private stakeholders en inwoners van Nantes dat de culturele identiteit van de stad al bestond vóór er gebouwen waren. Nantes wilde voortbouwen op de troeven die de stad al heeft en stelde de bewoners centraal, in plaats van toeristen.
Mede dankzij de culturele levendigheid, hoge omgevingskwaliteit, beleid gericht op sociale cohesie en de sterke economie, weten steeds meer Parijzenaren de weg naar de stad te vinden die op 350 kilometer, maar slechts 2 uur treinreizen, van de Franse hoofdstad verwijderd ligt. Nantes groeit in tegenstelling tot Bilbao en is ook een van de jongste Franse steden met een populatie waarvan twee op de drie bewoners onder de 40 jaar is. Vanaf Rotterdam is de stad binnen 6 uur te bereiken.
Stap mee op de TGV naar de geboortestad van Jules Verne en leer alles over:
- Stadsproject Île de Nantes: hoe een keuze voor participatie, duurzaamheid en (im)materieel erfgoed resulteerde in een van de succesvolste transformaties ooit;
- Nantes’ ecodistricten: hoe een gezonde openbare ruimte, biodiversiteit, betaalbaar wonen en stedelijke verdichting hand in hand gaan;
- Nantes’ 100+ parken en tuinen: nieuwe arrangementen voor ontwikkeling, inrichting en beheer;
- de wedergeboorte van St. Nazaire door kunst, cultuur, openbare ruimte, natuur én havenindustrie;
- hoe een keuze voor duurzaamheid resulteerde in het aantrekken van nieuwe bewoners en nieuwe, innovatieve industrieën.
Tijdens de studiereis die vier dagdelen telt, staan onder meer de volgende programmaonderdelen op de agenda*:
(scroll voor achtergronden en aanmeldinformatie door naar onderen)
Île de Nantes
We zijn te gast bij de SAMOA (Société d’Aménagement de la Métropole Ouest Atlantique). De gronduitgifte en het projectmanagement van het Île de Nantes urban project ligt in handen van deze publieke ontwikkelingsmaatschappij die ook de publieke ruimten beheert. Aan de basis van de transformatie van Île de Nantes lag geen masterplan ten grondslag, maar een ontwikkeltool, een planwijzer met enquêtes en methoden voor het in kaart brengen, monitoren en ingrijpen. Daarachter gaat een idee schuil dat elke plaats tot stand komt door zijn relaties en dat een gebied zoals Île de Nantes voortdurend in verandering is, aldus architect en stedenbouwkundige Alexandre Chemetoff.
Het vele openbaar groen en de publieke ruimten vormen de ziel van het gebied, terwijl de overige gebieden op het eiland worden uitgeven voor private ontwikkeling waarmee de publieke investeringen zoveel mogelijk worden afgedekt. Daarbij wordt geleund op de zogenoemde Integrale Ontwikkelzone-planningstatus (Zone d’Amégnagement Concertée, ofwel Z.A.C) waarbij de gemeentelijke planningautoriteit maximale controle heeft over de kwaliteit die marktpartijen moeten realiseren.
We bezoeken Les Berges du Faubourg, een doorlopend park dat als publieke promenade om het hele eiland is heen gelegd en dat naast ecosysteemdiensten een belangrijke sociale functie heeft als ontmoetings-, speel- en sportplaats en communale volkstuin, Le Prairie-au-Duc eco-neighborhood dat in 2009 werd opgeleverd als inclusieve en duurzame wijk. We bezoeken het daaraan verbonden Parc des Chantiers dat een belangrijke toeristische trekpleister is geworden, mede door de integratie van de internationaal vermaarde culturele en artistieke site Les Machines de L’île waar mechanische objecten van de performancegroep La Machine worden vervaardigd en getoond.
De tentoonstelling, die het midden houdt tussen een kunstproject en een attractiepark, trekt jaarlijks meer dan 650.000 bezoekers. Op het terrein zijn grote objecten te zien, die het best als een vorm van steampunk kunnen worden gezien. Daarmee grijpen de werken niet alleen terug op de werelden van Nantes’ bekendste inwoner Jules Verne, maar ook op de industriële geschiedenis van de stad.
Kijk hier voor meer informatie en beelden: www.iledenantes.com/
Meer informatie in het Nederlands over het transformatie project vindt u hier: https://besustainable.brussels/nl/inspiration/ile-de-nantes-frankrijk/
Ecodistrict Bottière-Chênaie
We bezoeken onder meer het in 2019 opgeleverde ecodistrict Bottière-Chênaie waar strak ontworpen (woon)gebouwen zijn ingepast in een nieuw ecologisch landschap (zie toelichting onder);
Kijk voor een impressie van deze indrukwekkende wijk in woord en beeld alvast op https://www.brueldelmar.fr/en/project/12/bottiere-chenaie-ecodistrict-in-nantes-park-public-spaces/
Nantes’ groenstrategie
We worden ontvangen dor de Direction Nature et Jardins en krijgen uitleg over het beleid rond biodiversiteit, stedelijk groen en gezondheid in een verdichtende stad, eigendom en beheer van parken en tuinen van Nantes Métropole en betrokkenheid van de gemeenschap en samenwerking met volksgezondheidsinstanties. Daarnaast krijgen we uitleg over de ‘ban’ op roken in vijf publieke parken, de wettelijke grondslag hiervan en resultaten na 1 jaar ‘des espaces verts sans tabac’.
Op de fiets verkennen we de parken en tuinen van de metropool zoals Le parc de la Noë Mitrie, Le square de l’Amiral-Halgan, La station gourmande de Nantes Nord, L’aire de jeux d’eau du Clos Toreau en Le Parc Cemetière.
Op het Île de Nantes worden nog nieuwe publieke, groene ruimten aangelegd. De realisatie van deze nieuwe parken is een uitdaging, zeker in relatie tot toekomstige beheerkosten. We hebben het over nieuwe arrangementen voor ontwikkeling, inrichting en beheer.
Kijk voor meer informatie en beelden van de parken en tuinen van Nantes Métropole op https://storymaps.arcgis.com/stories/e0debb42f70b44b7aabfc85c08686d0c en https://metropole.nantes.fr/parcs-jardins
St. Nazaire
We pakken de trein of boot naar de havenstad St. Nazaire (200.000 inwoners), die de andere helft vormt van de ‘ecometropool’ Nantes-St Nazaire. St. Nazaire, zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog, is herontwikkeld tot een modernistische stad. De laatste jaren trekt St. Nazaire veel aandacht als een plek om te bezoeken, te wonen en te werken, ook vanwege de uitstekende landschappen in de monding van de Loire. Er is veel geïnvesteerd in openbare ruimte, culturele evenementen, ontwikkeling aan het water en versterking van de havenindustrie.
Zie ook: https://www.saint-nazaire-tourisme.nl/ en https://www.estuaire.info/en/
Achtergronden
Beleidsconsistentie
Een van de geheimen van het succes van Nantes is de consistentie in beleid die wordt belichaamd door burgemeester Jean-Marc Ayrault die de stad 23 jaar bestuurde en de drijvende kracht was achter de transformatie van het ‘Île de Nantes’ waar 200 jaar lang schepen werden gebouwd, en de groene metamorfose van de hele metropool. Een andere prominente figuur was architect en stedenbouwkundige Alexandre Chemetoff die van 2000 tot 2010 bij de transformatie van het 460 hectare metende eiland in de Loire een vernieuwende aanpak hanteerde op het raakvlak van ethiek en esthetiek en de ethiek van herkenning.
Bewoners speelden vanaf het begin een belangrijke rol in het planproces. Inmiddels loopt de derde fase van het grote stadsproject (zie onder) dat is toevertrouwd aan landschapsarchitect Jacqueline Osty en architect Claire Schorter. Zij baseren hun aanpak op een nieuwe lezing van het landschap om daarmee tegemoet te komen aan de wens van inwoners van Nantes om de banden met de rivier te versterken en de natuur in de stad te verwelkomen.
Transformatie, Jules Verne
De transformatie van het Île de Nantes startte enkele jaren na de sluiting en gedeeltelijke verplaatsing van de werfactiviteiten naar St. Lazaire. Vanwege de strategische ligging ten opzichte van het historische centrum, was het potentieel voor herontwikkeling groot. Na een publieke dialoog werd ervoor gekozen het gebied te transformeren tot duurzaam en multifunctioneel stadsdistrict met ruimte voor culturele centra, woonruimte voor iedereen, nieuwe innovatieve industrieën en publieke voorzieningen.
Dit alles te midden van een kwalitatief hoogwaardige, openbare ruimte waarin gezondheid, sociale cohesie en leefbaarheid kernwaarden zijn. Sindsdien wordt het project gezien als voorbeeld van hoe je een stad transformeert en tegelijkertijd je eigen identiteit behoudt. Nantes koos voor duurzaamheid en cultuur, maar met een knipoog naar een industrieel verleden met de culturele en artistieke manifestatie ‘Les Machines de L’île’ (zie programma onder) – tevens geïnspireerd op Nantes’ bekendste inwoner Jules Verne – als creatief hoogtepunt.
Zie www.iledenantes.com/ en https://besustainable.brussels/nl/inspiration/ile-de-nantes-frankrijk/
Stad van honderd parken en tuinen
Tussen 1984 en 2015 verdubbelde de oppervlakte groene ruimte in Nantes. Anno 2022 telt de metropool 100 openbare parken, tuinen en pleinen. Elke inwoner van Nantes beschikt over 60 vierkante meter groen, elk woonadres is op maximaal 300 meter verwijderd van een park of een tuin. Nantes is de op een na groenste stad van Frankrijk en telt de hoogste groeninvesteringen per inwoner.
Nantes telt naast honderd parken en tuinen ook drie ecodistricten die tot doel hebben naast betaalbare en ecologische huisvesting ook ecosysteemdiensten te leveren ter bevordering van de biodiversiteit en als buffer voor hittestress, droogte en wateroverlast door klimaatverandering. Daarnaast moeten de ecodistricten onnodige stedelijke expansie tegengaan omdat zij zijn ontwikkeld in verwaarloosde delen van de bestaande stad.
Zie https://storymaps.arcgis.com/stories/e0debb42f70b44b7aabfc85c08686d0c, https://metropole.nantes.fr/parcs-jardins en https://www.brueldelmar.fr/en/project/12/bottiere-chenaie-ecodistrict-in-nantes-park-public-spaces/
Eco-metropolis
De voorbeeldfunctie van Nantes beperkt zich niet tot de transformatie van het Île de Nantes, maar beslaat de hele metropool en misschien wel het hele Loire-estuarium tot havenstad St. Lazaire waarmee Nantes een ‘eco-metropolis’ wil vormen.
Lees er hier meer over: https://www.nantessaintnazaire.fr/wp-content/themes/polemetropolitain2015/publications/candidature_ecocites_english.pdf
Aanmelden
Praktische informatie programma
Dinsdag 26 september
Middag: vertrek vanaf Rotterdam Centraal
Avond: aankomst Nantes
Vrijdag 29 september
Circa 14.00 uur: vertrek vanaf Gare de Nantes
Circa 20.00 uur: aankomst Rotterdam
Wat: studiereis Nantes: Sustainable Development Goals als leidraad
Wanneer: dinsdag 26 t/m vrijdag 29 september
Voor wie: van stedelijke strategen tot ontwerpers, inrichters en beheerders van de stedelijke leefomgeving|
Kosten**: De kosten voor deze reis bedragen € 1.400,- exclusief BTW
Abonnees van vakblad Stedelijk Interieur, ROm en Groen (uitgeverij ELBA | REC) en leden van Stichting Steenbreek en NVTL betalen € 1.300,-
Meer informatie: Jan Jager, 06 1841 1641, j.jager@elba-rec.nl
Klik hier om u aan te melden
*Wijzigingen voorbehouden. Een uitgebreidere beschrijving van het programma volgt spoedig.
**Inclusief heen- en terugreis, drie overnachtingen, drie keer ontbijt, twee lunches en twee diners en een reisverslag met de belangrijkste lessen